Ana Sayfa
İletişim
sayfa-2
sayfa-3
sayfa-4
sayfa-5
sayfa-6
sayfa-7
sayfa-8
sayfa-9
Sayaç
sayfa-10
sayfa-11
sayfa-12
sayfa-13
sayfa-14
sayfa-15
sayfa - 16
sayfa - 17
sayfa - 18
sayfa - 19
sayfa-20
sayfa-21
sayfa-22
sayfa - 23
sayfa - 24
sayfa -25
Qariqatüru -Karikatürler
Gireye Pela Umbazu
 

sayfa-9







Dilbilimciler buna nasil cevap verir, kisaca izah edeyim. Zaza dilinin Türkçeyle olan iliskisi, Almancayla Macarca gibi iken, Kürtçeyle olan iliskisi de Almancayla Ingilizce gibidir. Almanca ile Macarca nasil ayri diller familyasina girerlerse, Zazaca ile Türkçe de ayri ayri dil familya-sina aittirler. Almanca ile Ingilizce nasil cermen dilleri familyasinda iki ayri dil iseler, Zazaca ile Kürtçe d...e ayni sekilde, 40 dilden ibaret olan iranî diller familyasinda iki ayri dillerdir.

Zaza dili ile Kürt dili, dil-tarihi bakimindan oldugu gibi, fonoloji, mor-foloji, cümle kurulusu ve leksikoloji (kelime hazinesi) düzeyinde de çok farkli bir yapiya sahiptirler. Bu konuda dilbilimciler, dil mukayesesi yaparak dillerin ortak ve ayri özelliklerini tespit edip, tarihi bakimdan oldugu gibi, simdiki dilleri de gramer yapisina göre siniflandirmislardir. Bunun üzerine ciltlerce bilimsel eser vardir.

Kürt lehçecileri asimilayoncu politikalarini propaganda ederken bu te-mel bilimsel eserlerden bahsetmekten titizlikle kaçiniyorlar ve bunun yerine siyasi amaca dayanan ve bu yüzden hiç bir ciddi ve bilimsel de-geri olmayan Kürt açiklamalarini bikmadan kaynak olarak gösteriyorlar.

Iki dil arasindaki iliskiyi merak edenler, her iki dilin, günlük hayatta ençok konusulan temel kelimelerden birkaçini bir araya getirip mukaye-se ederlerse, bunlarin benzerligini veya ayriligini kendileri de kolayca tespit edebilirler. Bunu Zazaca ve Kürtçeye uygularsak, su misali vere-bilirim. Mesela günlük hayatta sik sik kullanilan demek, gelmek, gitmek, yemek, içmek ve istemek fiillerini mukayese edelim:

Zazaca Kürtçe Türkçe Almanca Ingilizce

vatene ->gotin-> demek ->sagen ->say
amaene-> hatin ->gelmek-> kommen ->come
siyaene-> çuyin-> gitmek-> gehen ->go
werdene-> xwarin-> yemek-> essen-> eat
simitene-> vexwarin-> içmek ->trinken-> drink
wastene-> xwastin ->istemek ->wollen-> want


--------------------------------------------------------------------------








Diller familyasındaki yeri

Zazaca irani diller familyasına aittir. İrani diller familyası toplam olarak 40 dilden ibarettir ve Zazaca da bunlardan biridir (Detaylı bilgi için bkz. Selcan 2011a, 111 f).

1906 yılında Alman dilbilimcisi Oskar Mann Prusya Bilimler Akademisi’nin görevlisi olarak Siverek ve Elazığ’da Zazaca’nın dil kayıtlarını yaparak gramerini analiz etmiştir. Daha sonra İran bölge...sindeki dillerin kayıt ve gramer analizine devam etmiştir. Batı irani dillerin tarihi sınıflandırmasının kurucusu Oskar Mann’ın dil malzemesi 11 ciltte yayınlanmış ve bunların sonuncusu ise 1932 de Berlin’de yayınlanan Zazaca’nın ilk grameridir:Mundarten der Zâzâ, 398 sayfa.

Oskar Mann Siverek’ten Prusya Bilimler Akademisi’ne gönderdiği 4. haziran 1906 tarihli mektubunda şöyle bildiriyor:

“Daha evvel de tarafimdan savunulan görüş tasdik edildi, yani Zazaca’nın hiç Kürtçe olmadığı […]”

Mann’ın ölümünden sonra eserlerini yayınlama görevi Karl Hadank’a verildi. Mann ve Hadank’ın Zazaca Gramerinin 18. sayfasında, ‘Zazaca Kürtçe değildir’ [Das Zâzâ nicht Kurdisch], başlığı altında, Kurmancca ile karşılaştırılarak dil farkları belgelenmiştir (s. 19-22).

Bununla Oskar Mann ve Karl Hadank Zazaca’nın kendine has bir gramer yapısının olduğu ve o zamana kadar yanlış olarak sanıldığı gibi hiçbir dilin lehçesi olmadığını bilimsel ve kesin olarak tespit etmiştir.

Bu tespit enternasyonal düzeydeki irani dilbiliminde, günümüze kadar tartışmasız olarak kabul edilmekte ve irani dilbiliminin şu toplu ve temel eserlerinde Zaza Dili de bağımsız bir dil olarak görülmektedir:

o 1958: Şarkiyat El Kitabı, İranistik [Handbuch der Orientalistik, Iranistik], Georg Morgenstierne, Yeni irani diller [Neu-iranische Sprachen], s. 155-178.

o 1989: Corpus Linguarum Iranicarum, Joyce Blau, Gûrânî et zâzâ, s. 336-340.

o 1997: İrani Dilbiliminin Temeli, yeni irani diller, kuzeybatı grubu 2 (Rusça) [Osnovy iranskogo jazykoznanija, Novoiranskie jazyki: Severo-zapadnaja gruppa 2], L. A. Pirejko, Zaza, s. 97-143.

Son bilimsel eserler (doktora çalışmaları)

1985 Terry Lyn Todd, A Gramar of Dimili (Also known as Zaza), Michigan.

1998 Ludwig Paul, Zazaki, Grammatik und Versuch einer Dialektologie, Wiesbaden.

1998 Zülfü Selcan, Grammatik der Zaza-Sprache, Berlin.

2000-2001 Berlin Teknik Üniversitesi’nde araştırma projesi: Zazaca-Almanca Metinler Korpusu: Zülfü Selcan, Zaza-Deutsches Textkorpus, DFG-Forschungsprojekt, Technische Universität Berlin

Birçok dilin nasıl lehçeleri varsa, Zaza Dili’nin de iki ana lehçesi vardır: Kuzey Lehçesi ve Güney Lehçesi (bkz. Selcan 1998, 123-136).

Tarihi gramer

Zaza Dili’nin Tarihi Grameri, Bingöl Üniversitesi’nin 2011 de düzenlediği Uluslararası Zaza Dili Sempozyumunda ilk bölüm olarak detaylı ve kapsamlı şekilde dile getirildi. İrani diller familyasının tarihi gelişimi fonolojik ve morfolojik düzeyde açıklandı ve Zazaca ile diğer dillerin hangi değişime uğradığı veya hangi eski şekli muhafaza ettiği anlatıldı. Zazacanın bu tarihi gelişim sürecinde komşu dillerle olan ilişkisi de kelime mukayesesiyle gösterilerek izah edildi.

Dr. Zülfü Selcan’ın verdiği Zaza Dili’nin Tarihi Gelişimi konulu bu konferans yayınlanan kitapta mevcuttur (bkz. aşağı, kaynaklar).

Tarihi dil farkı

Aynı dil familyasına ait olan diller, tarihi dil belgelerine dayanıp incelenerek, kelime mukayesesi vasıtasıyla fonolojik, morfolojik ve leksikolojik düzeyde ne gibi değişikliğe uğradığı ve hangi eski özelliklerini muhafaza ettıği izlenebilir. Bununla dillerin nasıl farklı bir tarihi değişime uğradığı ortaya konulur. Bu mukayese metoduyla Zaza Dili’nin tarihi süreçteki gelişimi ve eskiyi muhafaza etmesi üzerine kısa ve önemli misaller verilerek aşağıda izah ediliyor.

Tarihi fonolojik farklar

Dillerin tarihi bakımdan birbirleriyle olan ilişkisini görmek için iranî diller familyasından birkaç dil arasında ufak bir tarihi mukayese örneği vereyim. Zerdüşt’ün (m.ö. 628-551, Henning, 156) konuştuğu ve dini ayinlerinde kullandığı Avestçe irani dillerin en eski tarihi kaynağını oluşturuyor. Şimdi Avestçe ile Zazaca, Farsça ve Kurmanccayı karşılaştıralım:

Avestçe1

Zazaca

mö. 6. yy.

(Kuzey L.)

Farsça

Kurm.

gāman-

game

gām

گام

gav

adım

nāman-

name

nām

نام

nav

ad

sarəta-

serd

sard

سرد

sar

soğuk

dasa

des

dah

دە

deh

on

vīsaiti

vist

bist

بيست

bist

yirmi

vəhrka-2

verg

gorg

گرگ

gur

kurt e.

vāstra

vas

gīyāh

گياە

geya

ot

vaşne-

vêsan

guşna

گشنه

bırçi



*hvas-, *xvas-

was-

xwās-

خواس-

xwas-

iste-

1 bkz. C. Bartholomae, Altiranisches Wörterbuch

2 Eski Hintçe’de (mö. 1000) vṛka e.

Bu mukayesenin gösterdiği gibi, Avestçe ile olan benzerliğinden dolayı Zazaca, Farsça ve Kurmanccanın tarihi kökeninin ortak olduğu görülmektetir. Bununla beraber her dilin birbirinden farklı bir gelişme gösterdiği de göze çarpıyor. Mesela 1. ve 2. satıra bakarsak, Avestçenin /-m-/ fonemi Zazaca ve Farsçada eski biçimiyle muhafaza edilmişken, Kurmanccada /-v-/ ye dönüşmüştür. 3. satıra bakarsak, eski /-t-/ fonemi Zazaca ve Farsçada /-d-/ye dönüşürken, Kurmanccada tamamen kaybolmuştur. Dikkat çeken önemli bir nokta da, 4. satırda görüldüğü gibi, Avestçenin dasa ‘on’ kelimesi Zazacada des biçimiyle aynen kalmasına rağmen, Farsça ve Kurmanccada daha farklı gelişmeyle dah [däh]/deh şekline girmesidir. Zazaca des : Eski Hintçe dáśa ‘on’ eşitliğiyle, demek oluyorki Zazaca, eski iranî dönemden önceki ari dil kademesine kadar uzanan şekli, ki yaklaşık 3000 yıllık bir geçmiş zamanı kapsıyor, öteki dillerin değişmelerine karşı aynen muhafaza etmiştir.

5., 6. ve 7. satırdaki karşılaştırmada ise baştaki Avestçe /v-/[w-] : Eski Hintçe /v-/[v-] fonemi, Zazacada /v-/[v-] şekliyle aynen kalmasına karşı, Farsça ve Kurmanccada /gu-/ şeklinde önemli bir değişikliğe uğradığı görülüyor.

Sondan 2. satırda ise Avestçenin vaşne ‘aç’ kelimesi Zazacadaki vêsan (Dersim), vêşan (Varto, Bingöl, vd.) şekliyle, az bir değişikliğe uğrarken, Kurmanccada bırçi ve Farsçada ise guşnaگشنه biçimiyle daha büyük değişikliklere uğramıştır. Son satırda ise, dillerde köklü biçimde yerleşik olup konuşmada sık kullanılan ve bu bakımdan çok önemli olan ‘iste-mek’ fiilinin kökü mukayese ediliyor. Bu fiilin eski kökü Avestçe *hvas- : Zazacawas- (was-t-ene) biçimleriyle aynı olmasına karşı (av. *xv- >) Yeni Farsçanın xwās- (< xwās-t-an خواستن) ile Kurmanccanın xwas- (< xwas-t-ın) şekillerine fonolojik bakımdan çok uzak kalıyor. Diğer bir ifadeyle, Avestçe ve Zazaca [w- : w-] ile ortak iken, Farsça ve Kurmancca /xw- : xw-/ ile ikinci bir ortak gurup oluşturyor. Bütün bunlar yeni dil kademesinde oluşan farklar olmayıp, binlerce yıllık süreçte meydana gelmiş olan tarihi dil farklarıdır. Bu küçük tarihi fonoloji mukayesesinin gösterdiği gibi, Zazaca eski dil özelliklerini, Farsça ve Kurmanccadan daha güçlü olarak muhafaza etmiştir. Buna göre her dil kendine göre ayrı bir tarihi değişime uğramıştır. Bununla beraber o dilin bütün lehçelerinin de aynı tarihi gelişimi göstermesi gerekir. Bazı dil gurupları ise, son Farsça-Kurmancca misalinde gösterildiği gibi, tarihi gelişmeleri kısmen ortaklaşa da yapabilirler.

Yukarıdaki dil-tarihi misallerinden anlaşıldığına göre, Zazaca, Farsça ve Kurmanccanın farklılığı, en eski dillerden Avestçe (m.ö. 600) ile Eski Hintçe (m.ö. 1000) yazılı metinlerinin belgelediği gibi, çok eskiye, binlerce yıllık bir geçmişe dayanıyor.

Morfolojik farklar

Zaza Dili’nin Grameri adlı eserde 27 morfolojik özellik, şahıs ve işaret zamirleri, pasif ve nedensel fiil çekimi, Zazaca, Farsça, Kurmancca ve Soranca dilleriyle mukayese edilerek, birbirinden tamamen ayrıldığı örneklerle gösterilmiştir. Ayrıca şentaksta da (cümle yapısında) özne, nesne ve filldeki kongruans halleri mukayese edilmiş ve Zazacanın diğer dillerden ayrıldığı verilen birçok misalle belgelenmiştir (bkz. Selcan 1998, 53-63).

Kısa bir intiba için aşağıda sadece işaret zamirleri ile fiil çekiminden birer örnek veriliyor.

İşaret zamirleri

Yakını belirten işaret zamirlerini üç dilde mukayese edelim:

Zazaca

(Kuzey L.)

Kurm.

Farsça

eril

nu

ev

in اين

bu

yalın

dişil

na

"

"

"

hal

çoğul

ni

"

inhā اينحا

bunlar

eril

ney

vi

-

bunu

oblik

dişil

nae



-

bunu

hal

çoğul

nine

van

-

bunları

İşaret zamirlerinin Zazaca, Kurmancca ve Farsça dillerindeki bu karşılaştırmasına dikkatle bakılırsa, her dilde tamamen ayrı bir sistemin olduğu görülür. Zazacada bütün gramer hallerine göre birer işaret zamiri bulunmasına karşı, bunlar Kurmancca ile Farsçada kaybolmuştur.

Fiil çekimi

Bir misal olarak ‘görmek’ fiilinin şimdiki zaman çekimini mukayese edelim:

ben

görüyorum

Zazaca

ez

vin-en-une

Farsça

man

mi-

bin-am

Kurmancca

ez

dı-

bin-ım

Yapım formülleri şöyledir:

Zazaca: fiil kökü vin + şimdiki zaman takısı –en- + şahıs takısı –une K-en-ŞT

Farsça: şimdiki zaman ön takısı mi- + fiil kökü bin + şahıs takısı -am mi-K-ŞT

Kurmancca: şimdiki zaman ön takısı dı- + fiil kökü bin + şahıs takısı -ım dı-K-ŞT

Bu çekimlere dikkatle bakarsak, her dilin ayrı bir yapım formülüne sahip olduğu görülür. Bu da çok önemli bir ayrılık sayılır, çünkü fiil çekimi bir dilin çekirdeğidir.

Leksikolojik farklar

İki dil arasındaki ilişkiyi merak edenler, her iki dilin, günlük hayatta ençok konuşulan temel kelimelerden birkaçını bir araya getirip mukayese ederlerse, bunların benzerliğini veya ayrılığını kendileri de kolayca tespit edebilirler. Bunu Zazaca ve Kurmanccaya uygularsak, şu misali verebilirim. Mesela günlük hayatta sık sık kullanılan demek, gelmek, gitmek, yemek, içmek ve istemek fiillerini mukayese edelim:

Zazaca

Kurmancca

Türkçe

Almanca

İngilizce

vatene

gotın

demek

sagen

say

amaene

hatın

gelmek

kommen

come

şiyaene

çuyın

gitmek

gehen

go

werdene

xwarın

yemek

essen

eat

sımıtene

vexwarın

içmek

trinken

drink

wastene

xwastın

istemek

wollen

want

Verilen bu basit misallerden anlaşılıyor ki, Almanca ile İngilizce arasında bile, ayrı diller olmasına rağmen en azından baştaki fonemleri ortak iken, Zazaca ile Kurmancca arasında böylesi bir benzerlik bile yoktur. Bazıları ise benzerliği göstermek için açıkgözlük yapıp birkaç kelimeyi sıralarken, daha büyük çoğunlukta olan ayrılıklardan katiyen bahsetmezler. Halbuki aynı familyada olan dillerin asgari bir ortak kelime sayısına sahip olması gayet normaldir, fakat buna rağmen aynı dil olması için de bir gerekçe sayılamaz. Mesela ev kelimesi Almancada Haus, İngilizce house ise veya ekmek kelimesi Alm. Brot, İng. bread ise, bu benzerlikten hareket edip diğer birçok gramer ayrılıklarını hesaba katmadan, Almanca ile İngilizce bir dilin iki lehçesidir, veya İngilizce Almancanın bir lehçesidir, gibi iddiaların yapılması ne kadar yanlış ise, aynı şekilde, benzer kelime oyunlarıyla Zazacanın Kurmanccanın bir lehçesi olduğunu iddia etmek te o kadar gülünçtür.

Mesela ‘el’ kelimesi Zazaca dest, Farsça dast ﺩﺴﺖ , Kurmancca dest ise, ‘ekmek’ kelimesi Zazaca ve Kurmanccada nan, Farsçada nān ﺬﺎﻥ ise ve ‘doğru’ kelimesi de Zazaca ve Kurmanccada rast, Farsçada rāst ﺭﺍﺴﺕşeklinde ortak olmasıyla bile, bu dillerin tek bir dilin lehçesi olduğu söylenemez. Şunu da hatırlatmak gerekir ki, eski dönemlerde Kurmanccanın Farsçanın bir lehçesi olduğunu yazanlar da olmuştur. Fakat bu, siyasi bir amaçtan ziyade, diller hakkındaki bilgi eksikliğinden kaynaklanıyordu.


--------------------------------------------------


Zazalar, Anadolu'nun en eski yerleşik yerli halkıdırlar. Günümüzde'de Hini´de kullanılan soy adının başına "Key/Çey" sözcüğü getirilir. Zazalar dışında ne türki,ne kürdi,nede farsilerde dahil bu sözcüğü kullanmamaktadırlar. Med ve Selçuklu devletlerini kuranlar Zaza aşiretleridiyler. Keyhüsrevler, Keykubadlar,Keykavuslar birer Zaza aşirettidirler. Zazalarda kendi gerçek tarihlerini öğrenmelidirler. Türk, Kürd varsa Zaza´da vardır. Biz Zazalar ne kimseyi inkar ediyoruz nede yok sayıyoruz. Savaş mavaşta ta istemiyoruz. Ama sonuna kadar haklarımızı savunacağız.

Saygılarımla

-------------------------------------------------------

Foto



------------------------------------------

Ana Sayfa : >>>>>  http://zazaedebiyati.tr.gg/

Sayfa - 3 : >>>>>  http://zazaedebiyati.tr.gg/sayfa_8.htm

Sayfa - 5 : >>>>>  http://zazaedebiyati.tr.gg/sayfa_10.htm


Bugün 37302 ziyaretçikişi burdaydı!
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol