sayfa-14  Konfiçyus’a sormuşlar; "Eğer bir ülkede yönetici olsaydınız ilk olarak ne yapmak isterdiniz ?"
------------------------------Konfiçyus : "Şüphesiz önce dili düzeltirdim." "Peki neden?" ... "Çünkü dilde bozukluk varsa söylenen şey tam olarak anlatılamaz; eğer söylenilen, gerçek anlamı yansıtmazsa asıl eylem gerçekleşmez. Eylem gerçekleşmez ise sanat ve ahlak çöker, sanat ve ahlak çöküntüye uğrarsa adalet yoldan çıkar, eğer adalet yoldan çıkarsa çaresiz kalan halk bunalıma sürüklenir. Sonuçta doğru karar verme olanağı ortadan kalkar." İşte bu durumları önlemek için dil, tüm öğretilerin üzerinde önem taşır... Bu makalemi yazdığım saatlerde Zazaca dili ve kimligi üzerine maalesef kendini Zaza çevresi olarak adlandıranlarla , Kürd "Kurmanç" çevreleri tartışmayı çoktan baslatılar bile! Selim Çürükkaya'nın "Adrenalın neden yükselir?"başlıklı yazısını okuyunca fanatik ve bir o kadarda ön yargılı bir kişinin Zazaca dili ve kimliği üzerindeki rahatsızlığına tanık oluyoruz. Bu bence bir kişinin değil böyle düşünen bir çevrenin veya mantığın olduğunu gösteriyor. Bu çevrelerin Zaza dili,kimliği fobisi olduğu bir gerçekliktir. Fobisi olan bu çevrelerin Türk- Resmi ideolojisinden ne farkı vardır? Geçmiste Türk-Resmi görüşüde hep bir ağızdan bağırıyorlardı. Kürdler dağlı Türklerdir.Kürdler bölücüdür.Kürdler Türktür teranelerini hatırlasınlar. Bu ırkçı şoven ve asimlasyoncu yaklaşımı unutularmı ? ibret alsınlar. Zazaca dili,kimliği,kültürü ile ilgili sorunlardan rahatsız olan bu çevreler "Kuzey Kürdleri" hala Kürd uluslaşma süreci veya bir statü elde etmedikleri halde Resmi ideoloji oluşturmalarına tanık oluyoruz. Düşünün-kü ! bu çevreler devletleşip,otoritelerini kurduklarında Kürd coğrafyasında farklı inanç,kültür ve kimlikleri taşıyan gurupların vay haline ? demekten kendimi alamıyorum. Farklı kültürel,inanç ve kimlikler zenğinliğine bu sekter yaklaşımları biliyoruz. Güney Kurdistan da Soran-Bahdinan bölgelerindeki sorunlar başta olmak üzere, Goran-Hewraman yine Feyli Kürdlerin biribirileriyle olan sorunlarından tarihsel ders çıkarmamız gerekir. ########################## Dil ,bir ulusu teşkil eden unsurların başında gelir. Bir ulusu ayakta tutan bireyleri biribirine bağlayan,sarsılmaz bir birlik yaratan ve ulusal bilinci besleyen bir unsur olarak dili gösterebiliriz. Kısa adı (UNESCO) olan Birlesmis Milletler Egitim Bilim ve Kültür Örgütü'nün 21 Şubat Dünya anadili günü öncesinde yayınladığı "Tehlike Altındaki Diller Atlası" na göre Türkiye'de 15 dil tehlike altındadır. UNESCO'nun yayınlamış olduğu bu raporda benimde konuşttugum ana dilim Zazaca güvensiz durumda olan diller kategorisi içinde yer almaktadır. UNESCO'nun akademik ve bilimsel araştırmalarla yapmış olduğu bu tesbit üzerine,Zaza'ca dilii üzerine bazı aydın ve yazarlarımız konunun hasassiyetine değinerek makalelerinde çok anlamlı çağrılar yapmışlardır. D.Ali Küçük,Ilhami Sertkaya (v.s) ismini sayacağım birçok duyarlı aydın ve yazarımızın bu duyarlılığına dikkat çekmek ıçın bu yazıyı kaleme alıyorum.Zazaca'nın güvensiz diller konusu hakkında birçok yazar ve aydının değerlendirmeleri farklı olduğuna tanık oluyoruz. Doğal olarak tüm insanların aynı düşünmeside beklenemez. Bu yaklaşım doğa ve bilimin yasalarınada aykırıdır. Zaza'ca konuşan toplumun dili ve kimliği üzerinde'de öteden beri çok farklı tartışmalar olmakla beraber farklı tezler'de savunulmaktadır. Bu tezler yıllarca Türkiyedeki Üniversiteler,Türk-Dil kurumu başta olmak üzere bilim dışı ve hayali teorilerle "Güneş-Dil teorisi" insanlarımız aldatılmaya çalışılmıştır. Bu teoriler artık iflas etmiş,tarihin çöp sepetine atılmıştır. Yine Zazaca konuşan bazı gurup,çevre ve şahsiyetlerin öteden beri farklı düşünceleri vardır. Bu çevreler arasında da bir konsensüs yoktur. Bu çevrelerden bazları arasında çok zıt ve uzlaşmaz çelişkiler görebiliyoruz. Bu kişileri de kategorilere ayırabiliriz. Bazıları farklı mahlaslar da yazarak asıl kimliğini saklıyorlar. Bu kesimlerin bir kisimi Türk-devlet sisteminin stratejik kurumlarından beslenerek Zazaca dilini konuşan topluluğu farklı siyasi taraflara kanalize etmeye çalışırlar. Bunu yaparkende cok soysuzca,bilim dışı aşırı Türkçü ve kafatasçılardan daha saldırganca komşu dillere,kendi gurubundan olan dillere saldırırlar. Bugün kabul etsek de, etmesek de Zazaca konuşan kesimler, „Dersim" ve „Zazalar" şeklinde bölünmüşlerdir. Bu bölünmeye gerekçe olarak ortaya sürülen, Alevilik ve Sunnilik durumudur. Bu bölünmüşlüğü giderecek çabalar ve ciddi girişimlerde mevcut değildir. Bir kısım çevrelerde gecmiste anti-sömürgeci Kürd ,Türk sol siyasi gelenekten gelmişler. Bu kesimler sık,sık tanık oluyoruz kendi aralarında başta olmak üzere kendileri gibi düşünmeyenlerle tartışma içindedirler. Geçmiste yer aldıkları siyasi guruplarla çatışmaları ağırlıklı Zaza dili ve kimliği ekseni üzerinden yürütülmektedir. Kürd örgüt yapılanmaları içinde Zaza'ca konuşan kesimlerle bağımsız hareket ettiklerini söyleyen bu guruplar arasındaki tartışmaların detaylarına girmiyeceğim,ağır hakaret ,iftira ve her türlü mekanizmaları üzülerek söylüyorum birbirilerine karşı insafsızca kullanmaktadırlar. Zazaca dilini konuşan topluluk üzerinde zaten yıllarca Türk devletinin hesaplarının olduğunu biliyoruz. Zazaların Kürd olmadığı tezini ve Kürd toplumuyla karşi karşıya getirildiğini çok iyi hatırlıyorum. 1995-1996 yıllarında "Dicle'nin sesi Radyo'su" Diyarbakır 7.Kolordu kararğahından 2 yıl boyunca Zazalar ayrı bir ulus tezini savunarak günde 8,10 saat Zaza'ca küfür,iftira ve hakaretlere varan yayınlarla Kürd ve Ermeni halklarına karşı propaganda yapttıklarını Bingöl ve Diyarbakir halkı çok iyi biliyor. Yine Genelkurmay Harp Tarihi'nin yayınları arasında Nazmi Sevgen ,Rahmi Batur gibi emekli subayların çıkarmış olduğu kitaplarda savunulan bilim dışı tamamen yalan ve iftiralara dayalı tezlerle ilgili yayınlar hala hafizamızdadır. Zaza'ca dilini konuşan toplum üzerinde bu kadar oynanmasının elbette tarihi,siyasi,kültürel,sos Zaza'ca konuşan kesimlerin hepsinin kısır döngü çekişmelerden vazgeçmelidirler. Gerek bağımsız hareket eden gurup ve bireyler, gerekse örgütsel ve kültürel alanda çalışma yürüten guruplar iyi niyetlerini ortaya koymalıdırlar. Zaza'ca dili günümüzde 4,5 milyon arası insanların konusttugu,tahmin edilen kadim bir dildir. Kürd kurum,örgüt,internet siteleri,televizyon ve radyoları başta olmak üzere Güney Kurdistan yönetimi dahil Zaza'ca diline bugüne kadar gerekli önem vermedıği kesindir.Tüm bu kesimlerin kendini sorgulamaları ve özeleştirisel davranmalıdırlar.ROJ TV başta olmak üzere ,TRT 6 ve Güney Kurdistan ve Avrupadan yayın yapan Kürd kanalları Zazaca dilinden proğramlara yok denecek kadar azdır. Bu konuda en büyük görev hiç kuşkusuz ki Zazaca dili üzerinde çalışma yapan duyarlı aydın,yazar ve çevrelere düşmektedir. Ancak, tarih yazıyor ki bir dil ölüyor ya da kayboluyorsa o dili konuşanlar önce vatanlarını, yurtlarını kaybetmişler demektir,sözünü unutmamiz gerekir. UNESCO'nun raporuna göre Türkiyede son dönemlerde üç dil kaybolmuştur. Bu diller hakkında aşağıdaki bilgiler aktarılmıştır. Kafkas kökenli UBIH DILI’ni yeryüzünde konuşan tek kişi olan Bandırma’nın Hacı Osman Köyünden TEVFIK ESENÇ 8/10/1992 tarihinde öldüğü için bu dil de ölmüştür. Çünkü artık o dili yeryüzünde konuşan yoktur. Atlasa göre Türkiye'deki üç dil kayboldu. Kapadokya Yunancası, dünyada da son derece tehlike altında. Diyarbakır Lice'deki Kamışlı köyünde konuşulan Mlahso da kayboldu. Suriye'ye göçen köylülerden İbrahim Hanna'nın 1995'te ölümüyle bu dil de öldü. Kamisli köyü dogrusu Kulp ilcesine bagli olup, köyün Kürdçe ismi "Zılek" tır. UNESCO'nun raporunda belirtilen bu diller son zamanlarda sadece bir kişinin bildiğini yazıyor. Bir dili yok olmaktan koruyabilmek için yapılabilecek en önemli şey insanların o dili konuşabilmesi ve çocuklarına öğretebilmesi için uygun koşulları yaratmaktır. Bu genellikle, azınlık dillerini tanıyan ve koruyan ulusal politikaların, anadili eğitimini destekleyen eğitim sistemlerinin, o dili konuşan toplulukla dilbilimciler arasında bir yazı sistemi ve biçimsel yapı kazandırmak için yaratıcı bir işbirliğinin varolmasını gerektirir. "En belirleyici etken dili konuşan topluluğun dile yönelik tutumu olduğundan, çok dilliliği ve azınlık dillerine saygıyı yüreklendiren, bir dili konuşmanın ödev değil, zenginlik olduğunu hissettiren toplumsal ve siyasi bir ortam oluşturmaktir,maalesef cografyamizda bu ortami körükleyen Kürd Ittihat-i Terrakici düsünceler üzülerek söylüyorum ,vardir. ########################## Kısaca Zazaca dili üzerine bir anekdotumu sizinle paylaşmak istiyorum. Kürd dil bilimcisi Feqi Hüseyin Sağnıç'ın oğluna ailece 1988 yılında Tatvan'a misafirliğe gitmişttik. Feqi'le bir gece sohbet etmek için evine gittik,bizimle Kurmanci konuşmak istedi. Biz kusura bakma Kurmanci diline vakıf degiliz? anlıyoruz ama kendimizi iyi ifade edemiyoruz,dedik ! O zaman bir Kürd hele Kurdistanda yaşiyorsa dilini bilmiyorsa ben onlarla konuşmam,diye bize tavır koydu. Bizde anadilimiz Zazaca olup,dilimizi mükemmel konuşuyoruz,dedik. Feqi biraz duraksayıp,düşündükten sonra siz merhum Said Elçi'nin hemşerisi Zazalarsınız sizinle o zaman ortak Türkçe dılı konuşalım,dedi. Sohbet biraz koyulaşınca ben Zazaca dilini hiç anlamıyorum,dedi. Feqi iyi hatırlıyorum şunuda söyledi ? komşu dillerden Osmanlıca,Arapça ve Farsça dillerinide bildiğini söyledi. Komşu dillerin birbirinden etkilendiği yönünde bazı örnekler verdi.Tabi ben kendisini bir Kurd dilbilimcisi olarak eleştirdim. Neden ! Zazaca dili üzerine bir calışma ve çabasının olmadığını hatırlatım. Benden Zazaca yazılı eser olup,olmadığını sordu? Bende Zazaca ilk yazılı eser olan Melle Ehmede Hasi'nin Mevlûdü olduğunu söyledim. Benden bu eserin temin edilmesi için yardımda bulundu. Bende Diyarbakır'dan temin ederek kendisine yolladım. Tatvan'a üç yıl sonra gittiğimde Zazaca dili çalışması hakkında ne yapttığını sorduğumda ? çok çaba sarf ettiğini ve Kurmanci dil yapısına çok uzak ve farklı bir dil olduğu için Zazaca dil çalısmasından vazgeçttiğini,söyledi. Sonuç olarak, Zazaca ve Kurmanca dil gurupları aynı olsada gramer olarak birbirinden farklıdırlar.Tarihte Kurmanç ve Zazalar'ın kader birliği olmuştur. Bu iki dil Irani dil gurubundan türemiş olmakla beraber, akrabadırlar.Kurmanci dilini iyi bilen dilbilimci Feqi Hüseyin Zazaca'yı bilmemesi bu iki dilin veryantlarının aynı olmadığını gösteriyor. O yüzden nasil ki? Soranca ve Kurmanca farklı dillerse,hatta Soranca edebi ,yazım dili daha gelişmiştir. Zazaca bir lehçe değil,dil olarak görmek gerekir. Zazaca'yı sonraki kuşaklara aktaracak alt yapı nın oluşması dileğiyle aşağıdaki Italyan/Sicilyali Ozan'nın sözleriyle bitirmek istiyorum. Selam ve saygılarımla, Bir halk zincire vurulmuş, Kuşatılmış, susturulmuşsa, Özgürdür daha. Herşeyini al elinden, Yemek yediği masayı, Uyuduğu yatağı Varsıldır hala. Bir halk hem yoksul hem tutsaktır, Dili çalındığı zaman. Ve o yitiktir artık... İgnazio Buttıta (Sicilyalı ozan) http:// ------------------------------  In the midst of our ongoing debates about whether Cantonese, Shanghainese, Taiwanese, and so forth are Sinitic languages or dialects, I continually find evidence that the custom of referring to them only as "dialects" is exceptional when compared with linguistic usage elsewhere (e.g., India, Europe, Africa).
Today I came across an Iranian language that I'd never heard of before, Zazaki, although ...— without knowing it — I probably met some of its speakers in Sweden, where there are many Zazak refugees. Also called Zaza, Kirmanjki, Kirdki, Dimli, and Dimili, Zazaki is found primarily in eastern Anatolia. It belongs to the northwestern branch of the Iranian group of the Indo-European family. Zazaki does not have an army, navy, or national flag; it only has around 3 million speakers; it has no place on earth that it can call its own country; many of its speakers live in a far-flung diaspora; until very recently it had no written texts; and so forth — and yet linguists accept it as a separate language. Indeed, Zazaki itself is considered to have at least three dialects: Northern Zazaki, Southern Zazaki, and Central Zazaki, and these are divided into many sub-dialects. Resources for learning about Zazaki: Wikipedia Omniglot Wiktionary Yet Another Web Dictionary Ethnologue (on Zaza as a macrolanguage) (Southern Zazaki) (Northern Zazaki) For detailed linguistic analysis, see Ludwig Paul, "The Position of Zazaki among West Iranian Languages" in the online journal, Iran Chamber. (pdf) In comparison with the highly refined classification of Zazaki, with its small number of speakers, our understanding of the taxonomy of Sinitic languages, with their hundreds of millions of speakers, is pathetically crude. Shouldn't linguists be paying Sinitic the same sort of serious attention that is devoted to Zazaki? Among many Language Log posts that have touched upon this vital question of whether the mutually unintelligible varieties of Sinitic should be referred to as dialects or languages are these two recent posts: "Spoken Hong Kong Cantonese and written Cantonese" (see especially the second part, "Dialect or Language?") "English is a Dialect of Germanic; or, The Traitors to Our Common Heritage" [h.t. Petya Andreeva] http:// -------------------------------  http:// --------------------------------  Pilanê ma vato; Jew zıwan jew merdım, dı zıwaney dı merdımiyê. Qecê (Domanê) ma yê kı teberdê welatê xü dı gırd benê u wıjanan dı heyat ramenê, dı zi wan biyayena inan him zıwanê marda xü rınd nêzanayenı ra u hım zi welato kı tey heyat ramenê, zıwanê ê welati rınd nêzanayenı ra ravêreno. Dı zıwan biyayenı teniya domanê ma yê kı teberdê welatê xü dı cüwênê inan dı n ê, ê kı welati miyan dı cüwênê i...nan dı zi esta u xü mısnena. Tabi, domanê ma yê kı teberdê welatê xü dı heyat ramenê, dı zıwan biyayena inan kısta tay qüwet u serdestan ra zaif vıstenı u vinayenda kültür u zıwandê cı, sınıfda dıdını dı vinayena gore zi, bı ürf u edetandê xü ya, bı zıwandê xü ya têmiyan dı cüweyen cı dıha vêsiya.
Domanê ma yê kı teberdê welatê xü dı rê; Qandê kı cemeatê xü ra, kombiyayenandê xü ra, zıwan u kültürdê xü ra duri heyat ken ê, ramenê, zey ma fıkır biyayena inan, gırêdayena inan a bı qüwetı u nêbiyayena hatıratandê inan, xü resnayena cı ya dı zıwanan xeylê zor u zahmeta. Kısta bini ra teberdê welati dı, zehmeteyê tay pêardenı, egitimê (mısnayena) zıwandê xü rê, bı zıwandê xü ya kıtab, malzeme u metarial vinayenı, wexto kı kes bıwazo u zeri bıkero bêters, rehatey u serbesteya qısekerdenı esta. (Kes ray kesi ver nêgêno u zor nêdano kesi) . *** Tabi dı zıwaney bı rehatey a resnayenêda destkewtenı niya. Qandê destvıstenda cı zahf xebıtıyayenı, gırweynayenı u qandê coy wext abırnayena may u pi u gırdandê cı, xeyret u cefa xerckerdenda cı ya ancax ravêro heyat. (Kes loxme hazır nêkeno u niyano, nêkeno kesi fek) Peki; Na dı zıwaneya kı bı wastena ma sero vındenê cıciya? Zanaye u Uzmanê kı, dı no merxele dı kar u bar kerdo, dı sınasnayenı u tanımê dı zıwaney seni kerdo u sero cıci vato? Sınasnayenı u tanımdê dı zıwaney ser, zane u uzmanê kı kar kerdo zahfiyê. Ninan ra o kı en sıfte nê meseli sero kendenı kerda u gırweyayo inan ra gorey Leonard Bloomfields‘i (1933), dı zıwaney "Native-like control of two or more languages" Yanê, jew insan dıdı yan zi bol zıwanan, zekı sarê wıyayo, sarê ê. . Dı zıwaneya kulturiyo. No zi mekteb dı bı wendana dest fıneyeno. No wasten zi wastenanda burjuvazi yo. No talebê burjuvazi se armancê burjuwazi yê ê seyhet kerdıs, geyrayıs u vinayısı rê xızmet keno. Burjuwazi no talebe xü dı wazeno kı her kes zıwanê kultura ra jew yan zi cend teney bızano. Qandê kı bol zıwan zanayıs vesi kultur sınasnayıs, merdımi dıha bı kultur u zanê keno. Dı zıwaneya binzi esto kı o zi dızıwaneya zümre yê ê eliti yo; no dızıwaney zi bı wendayena serê dergano. No zi teberê welati dı zıwanê bini tım u tım ciyeno zey konferans dayenı u gırwey bini dı kar ardenı ra beno. Qandê kı qecek miyan dê cemeêt xü dı harmonik, bı balans (denge), o kı bawerêy ya cı xü bı xü esto bo, serkewte u baxtiyar bo, gereg bı familye (aile) xü, bı merdımanê xü, wexto kı tepya ameyayana welatê xü dı bı cemeêtê xü yê ê welati dı , qandê kı dayen u gırotena bıramno, gereg qecek cayê kı wuja ra ameyo, koke xü, kameya xü, cici biyayena xü bol wes bızano. Gereg qecek zıwanê maya xü Zazaki bol wes bı zano u bı gırweyno u kültürê xü zi bol wes bısınasno u bızano. Kısta bini ra qandê kı qecek miyande no newe cemeêti dı rawey sıro u serkew; gereg qecek mektebê sıfteyenı dı, ciyê kı waneno bol wes fehm kero, egitimê no rındı ra rawero, karêno wes, mewkiyên do wes xü dest fino, miyand ê cemeêtê newe dı u ê xü dı tesir bıkero, bıvırno ü dıha rınd kero. Qandê qecek her dı (2) cemeti dı tesir kero gerek qecek no dı (2) zıwanı ü kültüri bol rınd bı zano. Nê wextê newe yê dınya dı heme ci yeno vırnayıs, teknoloji dı gamê newey yenê estısı, dınya her roj dıha enternasyonal (beynelminel) beno. Rawer siyayena dınya yê wünasini dı, dı (2) zıwaneya qecekanê ma zi nê seno ina cemetê xü rê bı kero merdımê no bı fayde bo. No dı zıwaney qandê serkewtenı kilidêno bı sêhêr (sihir) niyo. Nêy hetı gerek qecekê ma dersê xü yê bini zi bol rind hadıre kerê ü bıramê ü zıwanê Ingilizi zi bol rınd bımısê. Bı ümümi mektabandê Awrüpa dı mısnayena Ingilizi yê ê moderın bol rındo. Gerek qecekê ma yê teberdê (macırey dı) welatêe dı, no zıwan zi bol wes bımısê ü kar bar bêe yarê. Bı no sekla qecekê ma do zi dı (2) zıwaney ra bıvıciyê ê do bıbê wêhêrê vêsi (bol) zıwaney ü qecekê ma do dınya yê mestı dı hetê sarê xü Zazayan dı xü zey dê Zazaya hiskerê ü wü nı hereket kerê. O cemeêt kı miyan dı rê zeydê ferdê o cemeêtı xü his kero u wuni zi hereket bıkero. Bı no sıkla mabenê nê dı kültüri dı zeyde masıya asnaw kerê Ingilizi ye ina zi ina bı kero enternasyonal ina bıkero hem welataya Dınya. Fına gore Tove Skutnab Kangas; qandê kı qecek bıbo wıherê dızıwani gereg qecek sıfte zıwanê xü wes bımıso zıwanê a bini zi bahdo bımuso. Halbuki, gorey zıwan zaneyê Izlandi Leonore Arnberg eger ma wazenê qecekê ma her dı zıwana dı qısey bıkerê, gereg ma desteg bıdê qeckanê xü ey zi nê her dı zıwanan zi paralell berê. Her cendı qecekê ma mensubê cemeêtı bini yê se zi, fına zi ê do nê cemeêtê newe dı heyatê xü bıramnê, qandê coy zi gerg qecekê ma o zıwani dı serkewtê bê. Qandê ney zi gereg roja kı Homa qec ekı dano, a roj ra merdım destpeykerdana zıwanê may kero. Gereg merdım gosê qeckanê xü bı tarixê, ıstanikê, pehuwateyê, kaye u fıqranayê xü yê sirinara bigiro. Gereg merdım qeckanê xü bıbo sewandê Zazayan, dawetandê Zazayan. Gereg embazê qeckanê ma yê dımıli zi estbê kı qecanê ma bısê, zıwanê xü bıgırweynê.Gereg merdım, qecandê xü rê ferqê mabendê nê dı zıwanan fehm kerdıs do. Qeckand ê xü rê feydê yê dı zıwaney rınd fehmkerdıs bıdo kı; êy zı bızanê qandê cıci ina rê dı zıwaney lazım o. Bı no sıkla merdım seno qeckanê xü serê berz kero. Wa qecekê ma ver dê dızıwaneya xü ra gurur bigirê. ... Wexto kı qecek serê sıfteyênı dı dest pê mektebê qecakan kero, o do eyni wextı dest pê no zıwano newe zi bıkero u êy zi bımuso. Qecek tenya mektebê qecakan dı no zıwanê newê nê museno, eyni wext dı medya yê , televizyonê, xezete yê nê newê welati ra zi museno. Bı no sıkla qecek musayen a xü her dı zıwanan dı zi paralell rameno. No paralell biyayen do mekteb dı zi bıramo. Eger mümkün o se gereg may u piyê qecekan qecekane xü her ser berê welat dê xü u ina rê imkanê qısey kerdıse zıwanê xü yê mayi, hezım kerdısê kulturê xü bıdê. Eger eksê ney bıbo se, eger qecek zıwanê xü yê keyi rınd musayo se, zıwan u kulture ê bini ihmal kerdo se, o do dınyay xü dı xü bı xü bahtiyar, wıherê baweri bo, o do bı corsmey xü yê nezdi miyandê harmoni dı cüyêno, laberê miyandê nê cemeêtê newe dı kar u cayê xü yên do rınd nêbo. O do tım u tım marjinal dı bımano. Eger qecek zıwanê xü ye may rınd nê musayo, laberê zıwanê bini u kültürê bini rınd musa-yo se o do o zıwan dı serkewo, belki karê do ciyo rınd bıbo laberê o do rınd nê zanıbo kam o koti ra ameyo, cıci yo. Qandê kı kültürê xü nas nê keno u nê zano, o do xü bê kok, bê kultur bê kamey hisbıkero. No zi qeceki yan zi ferdi seno no, welatê newe dı teberdı ser kewtê bıkero laberê o do dınyayê xü yê hissan dı nê rıhat bo, xü xırab hiskero. Ma mecburiyê qeckandê xü re mıl bıdê, pasti bıwıcyê, o ciyo kı ina bıkero wıherê dı zıwaney bıdê inan. Bı no sıkla qeceki no welatê xü yê newe dı hem "neslendo vini" biyayen ra veco hem zi xü bı xü rê hem zi gurubê xü yê etniki rê hem zi cemeêtê kı ê miyan dı jin kenê êy rê bıkero insanêno bıfaydê. Destegê kı ihtiyacê qeckan esto gereg merdım wexte cı dı bıdo. . *** Bı no sıkla ked herckena qecekê ma do u ma bı xü zeydê may u pi do bê netice nê mano. Netice kı ma wazenê ma do bı no sıkla bıresê. Cıme: 1-Tove Skutnab Kangas, Två språklighet 2-Lenore Arnberg, Så blir man två språklig 3-Arja Paulin, Mer än ett modersmål ... http://www.freewebz.com/ ---------------------------  Ferqê Zıwanê Zazaki, Kırdaski u Tırkki
O kı, kame yê sar biyayenê xü rê wêhêr nê vıcêno, hetê sarê binan ra zi nino hésıbnayıs. Jewbiyayenda welatê saran miyan dı cayê xü... gıroten kame yê xü rê wêhêr vicyayena beno. Jewbiyayena mabêndê ziwanan u kokê cı ey xürub da zıwanan ra u qısan u rıstandê cı yê en kıhananr a yeno pêzanayenı (fahmkerdenı). Zıwan zaney qandê nêy verê xü danê (kenê) çidê kıhanê. Kokdê ê zıwani ra, namedê vılık, heywan u çiyê naturi xü rê kenê çımeyê ê zıwani u wuni qerar danê kı, no zıwan koti ra yeno u kokê cı reseno koti. Qandê kı vılabiyayen u vetena zıwani bı wênena (resim)destpêykerdo. Wêney zıwani rê biyê kok, qandê dayen u gırotena mabênda hinsanan u zıwano kı mabêndê hinsanan dı vırazyayo / peyda-kerdo. berdewam>>>>>>http:// -------------------------------------------  Wexta kı xale mın o Mehmet Şefik, keno şıro eskereyse, piye mı veyndano cı vano: -Mehmet Şefik he be, tore wesiyetende mı esto. Rınd goştareya mı bıkı. Tiye şıne eskerey. Eskerey ze sivileya niya. Tı şıne se wıjad merdemde zengini dı bol ımbazey meki. Çımki, o tore dı fıni zırar bıkero, tı neşe cıre kerşılığeya cı bıde se, tı wexta bene gewşeg. Tı eyre bene ze kole. Xü şarire kole mekı. Şıma dı fıni şıne caen se o dı fıni tore mesref bı kerose tı ci eyre fıne mesref bıkı. Yoxse o do tore vajo: - he e kondırane mı mıre ronı. Kande coy, kıymete perane xü bızan bı. Koleye kesi mebı. ----------------------------------   ------------------------------------  ---------------------------------------------------------------------  Xeylê serri verdê ra nêno ra mı viri
Mua mı Xeyzane ke merde Xelefe nêvo, beno ke bıvo Phonc serri de bine ya ki nêbine No ju derdo de wedardaiyo zerrê mı de ... Jê ṣiye mı dıma vi, qe mı ra nêvıṣiya ke Ez hona ke çêneka de domoneke vine. Kemer u kuçi, dar u beri amê ra zoni Mua mı Xeyzane ke merde Bervune taliyê xuyo ṣiay ver Tersune, xof ez guretune xo ver Dina tım gırsa eve deryaunê xo ra Ez cı ra tek u teyna ju çılkia siliye vine Tersune, coka tersune Ez o waxt ju çêneka de domoneke vine Derdi amê pêser adırê zerrê mı fiṣt tê Mua mı Xeyzane ke merde Bine phepug wanon ko u gerısu ra Têsanune... Dakılam´ tu sımon her hini u çem de Tu pinon her çenge u guçık de Roji çerexinê, roji cerenê ra Benê lêlê sodıri, dıma lêlê soni Taniya tuya jê tiji, reê mı kerde vindi Koti ra bızonêne ke, tı reyna mı dest nêkuna Ez o waxt ju çêneka de qızkeke vine. Perr u paê mı ṣikiyê, mı sero ṣin u ṣivan vi Mua mı Xeyzane ke merde Derd u khuli mı rinê ra, dine ra piya biyune pili Sarri pızırnena ra tijia omnoni Mı re ki serd u pukê zımıstoni!.... Bêhewnune… Hewnê mı leteyê, mezgê mı olojiyo tê Theyrê ke hewa ra perru danê pıro Bêkesiye u seyena xo mı dine ra pers kerde Namê mı Yemosa, qızkeka Xeyzanune Herêy gınune pıro, herêy…. Hey wax hey!... Bê to nêbeno: Cokao; Gul-sosıni vıleçewti, hard u asmên ki mırozıno… -------------------------  Ez vona qê dunya dı , guerê nefîsi xura nıfret kerdış tawa çinu. U umbazê ko , ma çenay serr bawêri zuran yî kêrdî , wext ma hesyenî adîti yî , ma tera gêrenî a derhal. Eşq dı zi inawa.
Ma rî zêy ibodetxonîwu bedênî ma, feqat wext ma bedênî xu dı yow leka kefş kerdı ma nışka bêni serdın, hetta ma bêni dışmêni xu... Ma êşkêni se bıkı? Çikız! A holi, raşti, rındi hêdi hêdi bêna siya, bêna vin, zıg t...elaqqi ehlaq ruh ma dı kerdu wuu. în hiré eseran adırın wext şınu hona ma hin koni tari yow çol. Halbık, heywanati sıni kederın, qulın yow cuyyayışu! Holi çina, raşti çina, rındi çina... Nonî ewri ruhî ma dı zi meşaleyê, çılayê İlahi şîya hona. Kotkerdışé tarî pê/bê iradê mı nî bi. Şewa zıg ez rakotivya des-ponces ruej verciyo, koşkê apé xu dı... Sınî bı ? Sınî nışka ez insanati ra vejyawa? Hîn ebedî zıg ez nigeri a în cennet ra, sınî ez biya lêri kota cehermı? Sınî , çı qêdı ? Ap mı, lajé yi Nihat, Çenaxqela dı şehid kotı bı. U ruej ra ewr, yi ez eşta herındê lajé xu. Par-piyerar cinê ap mı kedêri lajé xura merdı bi. Eka în merdum bébext, koşkê zêy saray dı xızmetkaran xu dı rı monenu. Dor dor ez şına ziyareti ap xu. Amır xu dı miyan insanan ra zıg ez şınasnena en ehlaqın, en faziletın ap mınu. Serwetê ko, bayê yîra mendu zêy brayî xu alêman sefahatan dı niwerdu, xızmêti memleketi kerdu, heyati xu qeymaqamtiyan dı, wilayetan duran dı viyernawu. U ruej xızmetkar ber kerd a : -Beg kıtabxone do , şıma wazeni kerem bıkê uja. Vat xızmetkar. Bınî daran zıg pel kerdu waran, miyanu vılanu aşılan ez şiya. Gışté xu mı hedi hedi da berı ri: Sot ni şı cı , mı bınênê pit da purîy. Yî va qê xızmetkaru : -Çıto Memed ? Vat. -Memed nê apo, eza. Ber kerd a, hêrdîşa sıpi u çımanı qefılyayî kewı, mıjagi qalın... Zê ewliya vı. Mı lew na destanan yî. Va: -Bi , ez yow mucewherat bı muejni tu. -Kerem bıker! Mı qunderêy xu vêti. Zıwa ma şı cami... Terlikan suran ra yow cıta mı kerd xu pay. Qıştê masay qristal dı ma nışti ru. Kıtabo akerdê ko sêri masa dı vı. Ke derg hêti mıra. Honcêy/Rênê : -Zêrdé Zêrdé emsal şıma çinu. în zêrdé zê deftêri baqqali sanki kotı bi çamur. Pı qesti ra mı va: -Heqqeten enfêsi !... -Vizêr ardî . Ez bıyêr çendêk holu ? -Dı lira Onya rî mı ra : -Tı biyı gej lajêm. .... Ma kıtavxonı ra vejyê. Ma şiy salon u ma nıştî ru. Ap mı : -Tı ewrî zaf meluli. Va. Sıfrı dı bedêni mı dı, xarîci iradey mı dı ez pilanan kena. Zerêy sarêy mı dı fıkır vırazyêni , ez niêşkêna hukım bıki în fıkıran xu. Mı xuır xu vatê, în êxtıyar muhaqqaq nızdira mırênu. Koşkê, baxçey, apartmani filon... Hirıshenzar kağıd yow serwet. Mı pê/bê în serwet se kerdê ? Ez ita dı ni cuyyênê o wext. Doğri ewrupa , miyan zevk u sefa dı mı tom heyati tomnênê. Feqat... în pir-êxtıyar bı zewjı mı sekêrdênê u wext? Zerêy sarêy mı dı soti şeyton: -Çıra wa nizzewju? Ez : -Mımkun niyu , mımkun niyu ! Mı dındani xu kerdi pit. -Nê, mımkunu . Sıwa/Sıba nışka tı şınawêni ! -în hol niyu ! -Tabî fena wu. -Belê la bı zewju !... -Qet şupı tu dı çin vu. O wext dı zi serwet , ez honi xu dı vinêna !... Zerêy sarê mı dı soti şeytan : -Meverd , otir bı vu. Verni zewaj bıyer. Ez çı qedı verni zewaj bıyari ? Belê în heqiqi yow felaketı bı. în serwet hettan vêr lıngê mı omo/amo , ez sınî pêser açarnêna ? Mı çımi xu kerdi berd, sarê xu da wera , onyawa ap xura. Pê/bê koçıka qıj pilaw bee fêki xu. Bıni hêrdişa sıpi dı qırikê yî zayıf mı di. U ca zayıf ra kom dı-hiré deqiqa depşu o pitku verra nidu! Serwet o teqdir dı bênu ey mı ! îna/na hîkaye dewom kena... -------------------------------------------------  Die Zaza sind eine Volksgruppe in Ostanatolien und werden auch Dimli (Dımli)Kirmanc (Kırmanç) oder Kird (Kırd) genannt. Ihre Zahl wird auf 10 bis 12 Millionen geschätzt. Die Zazaische Volk betrachtet sich selbst als eigenständiges Volk.
Die Dailemi waren im südlichen Küstengebiet des Kaspischen Meeres und im westlichen Khorasan ansässig. Vom 5. bis zum 11. Jahrhundert wurden dort von ihnen mehrer...e kleine Staaten errichtet, wodurch sie eine wichtige Rolle in der iranischen Geschichte spielen. Die bekanntesten dailemische Dynastie waren die Buyiden, die im 10. und 11. Jahrhundert (945-1055) in Bagdad herrschten und das Kalifat weitgehend in ihrer Gewalt hatten. Die Zaza waren ursprünglich im schwer zugänglichen Bergland Anatoliens beheimatet und lebten von der Landwirtschaft und Viehzucht. Das Gebiet umfasste die Provinzen Dersim (Dêrsim), Erzincan (Erzingan), Bingöl (Çolig), West-Sivas (Sêvaz/Qoçgiri), Süd-Erzurum (Genauer der Landkreis Xinis), Varto (Gimgim) in der Provinz Muş, Elazığ (Xarpêt), Diyarbakır (Amed),Cermik (Haberna), Siverek (Sêwereg) in Sanliurfa, Adıyaman (Semsur), sowie teilweise in Dörfern von Malatya (Pötürge und Arapkir), Motki, Sarız in (Kayseri) und Aksaray. Dazu kommen Diaspora-Gemeinden in den türkischen Metropolen wie Istanbul, Ankara, Izmir oder Mersin. In der großstädtischen Diaspora wird durch den Assimilationsdruck der Verlust der Muttersprache beschleunigt. Zazas leben heute auch in Georgien und - nach der Deportation durch Stalin - in Kasachstan. In Europa, in kleinerem Umfang auch in Amerika und Australien, sind durch den Migrationsdruck des Staates große Diaspora-Gemeinden entstanden. Die Lebensbasis der Zaza in Anatolien wurde auch in den letzten Jahren durch den Krieg der kurdischen Freiheitsbewegung und des türkischen Militärs aufgrund der häufigen Dorfräumungen bzw. kurdischen Überfälle stark angeschlagen oder gar völlig zerstört, so dass heute viele ehemalige Zaza-Dörfer leer stehen oder nur noch von alten Leuten bzw. nur im Sommer bewohnt sind. -----------------------------  Mejnun qé yı kot ku, Yunus qé yı be sodı, hallac semed ye be parçı, Hayam qé yı bı serxues, yesevi qé yı koti bıni erdi.
Tı ér dınyara bıgér, her gueşıd ayni yena vatış, yo qédı yena fom kerdış. Hemın coğrafyonıd thom yız ayniw, bethomiz yız ayni yen vatış. Yo kelima ınqıde kılmıb, o mena ye hına behronkibu, hına xuerıbu; ni yone kelima ınka esta niz yena meydon.... Ina kelima, kelimawa delal, kelime aşq’a. Aya zek Mejnun kerda gej, pe Ferhat ku kerd qul; eşqa gelé hevalon. Elbet ın hemın wexti xud ome meydon, pe o nefıs wext qud ome wucud; belé te ér onen pa, ına kelimawa hınqıd behronki wa, o hına xerıwao ér yıra dıma ın kaf harfon tına mend. Wexta merdum gueş non o wextu verin ser, o merdum onen ın wexta, bınaté yınıd gueré kuwu asimon ferq est. Sebeb ye çıto şıma von, ez vona kémasi eşqu ilahiwa, haqqaten merdum wexta onen ın meselona egerku ıtad eşqu ilahi çınebın, ın mesele hına niomen meydon. wexta merdum yo meseleka o maneviyat yı ca verdu, ujad temomira qaf mesela tına monen. Eruz mesele aşq bawa ınqıde, maneviyat aşq şu yıra dıma ınqédı qaf ın herfon tena mend. Extar ma von raşt weşa, er wexta ma onen dormale xuera, aşq kot bınatı dıhıb lıngon yoni wexta bas aşq ben temomiyla mesela yena şehwet ser. Adawa ku er qıdo ma pies serıd bahs kerd, ayé meselondu aşq omo peyda, ır hın mümkün nu. Ma gereka ıné fom bıker; aşq haqqeten ilahi yo çiko, adawa Hallac qe ye bu parçe, Yunus yé ser bu sodı;gele hevalon ez şımara vona ayé zek éru dehwe aşq kın, qé home kom hına ze yın pé zerı xu vışen. Ir qıdo ına dınya hına mar bawa zındon, bın yıd çınbayiş aşq estu, eger ma ze aye verinon o aşq, o maneviyat biar meydon ez inon kena Dınya tékıne bena baş, tékına bena rehmoni. Ma ına mesela 14 Sıbat ser ard ra. Ez qayila ma ın ruez bın şemşiye eşqu ilahid biar meydon, uçax ez inon kena aşq dıhane layıq ce xu bıgeru. Ez pine ınız vaj; aşq hemın péni yın şına eşqu ilahi, a dawa aşq hemın mar tébrıki. Ez pe ın duon xu, ın ruej şıma bımbarek kena. Şıma bımon xeri ser. ---------------------------------------  Tiya Duri Zaf duri desde mi neresene.
Xela duriya bejna to newinena.. Xend Duriya Wenge ma neraseno Se Biye ? Ju Lewki Mi To ra Na ye .. ... Se biye ? Adire Deste to Xo zere Kerde ? Se biye Kêrİ Serd Dar u ber miyand Piya biyaye ma. Ti birema ye e to dima. Se biye Şewi Boni Serd Ma piya Bewnayi Aşmi.. Şewi Taride To Deri Wataye... Xorte To Gostari kerde... Xezale Be to Guni Sona Zere mina. Ax ceylane Ti Çine ba ? Wace Ez Sekera ? Xele Mi Perişano Zerweşe Xezala mi Ez Mineta toya Aw bide mi nan bid --------------------------------------    Bir konuşma sisteminin dil mi lehçe mi olduğu hususu, dilbilimin konusudur. Bu mesele ideolojik ve siyasal tefekkürle tanımlanabilecek bir durum da değildir.
http://zazaedebiyati.tr.gg/Ana-Sayfa.htmMURAT VAROL / Bingöl Üniversitesi Öğretim Görevlisi Bir konuşma sisteminin dil mi lehçe mi olduğu hususu, dilbilimin konusudur. Bu mesele ideolojik ve siyasal tefekkürle tanımlanabilecek bir durum da değildir.... Bir dilin iki varyantı kültürel bir bağlamda lehçe olarak, diğer bir bağlamda büsbütün ayrı diller olarak da tanımlanabilmektedir. Çoğu kez lehçe, bir yazın ürettiği için dil adını taşımaktadır. Portekizce ve Felemenkçe için durum bu şekildedir. Dil ve lehçe tartışmalarında anlaşılabilirlik son derece önemli bir yere sahiptir. Birbirlerini anlamayan kişilerin değişik diller konuştuğu doğal olarak söylenmektedir. Bir dilin iki varyantından çok öte bir şeye tekabül eden Zazaca ve Kürtçe, sözü edilen dilsel ve kültürel bağlamdan kopartılıp, siyasal bir alan üzerinden tartışmaların merkezini oluşturduğundan farklı görüşlerle karşılaşmaktayız. Zazaca konusundaki akademik görüş de son derece nettir, Zazaca ayrı bir dildir. Bugün dünya çapındaki dilbilimsel çalışmalarda dil ve lehçe konusundaki standart ayırım belli bir noktadadır. İki topluluk özel bir eğitim almadan birbirlerini anlayabilir ve aralarında iletişim açısından herhangi bir sorun ortaya çıkmıyorsa, bu iki topluluğun aynı dilin lehçelerini konuştuğu kabul edilmektedir. Eğer bu iki topluluk anlaşamıyorsa ve iletişimsel bakımdan ortada çok ciddi bir ayırım söz konusu ise bu iki topluluğun ayrı dilleri konuştuğu kabul edilmektedir. Zazaca ve Kürtçe birbirini anlayabilen diller değildir. Dolayısıyla teknik olarak bunlar iki ayrı dildir. Gerek bilimsel yaklaşım, gerekse dünya çapında baktığınız zaman bugünün bakış açısına uygun olan yaklaşım; Kürtçe ve Zazaca’yı iki ayrı dil olarak kabul etmekten geçmektedir. Zazaca ve Kürtçe, İrani diller disiplininde iki ayrı dil kabul edilir. Zazaca, Kürtçeye nazaran çok daha arkaik özelliklerini koruyan, yani eski İranca hakkında daha fazla bilgi vermektedir. Kürtçe fazlasıyla evrilmişken, Zazaca çok daha muhafazakâr öğelerini korumuş olan bir İrani dildir. Bugün Zazaca’ya lehçe muamelesi yapanların dayandığı tezler, dilbilimsel kıstaslardan ziyade tarihsel birliktelik, ortak kader anlayışı, konuşma sistemlerindeki müştereklerdir. Fransızca, İtalyanca, Portekizce, İspanyolca vb. diller Latin dilleri olmasına rağmen hiç kimse onlara “lehçe” muamelesi yapmamaktadır. Hatta İspanyolca ile İtalyancanın büyük oranda yakın ve anlaşabilir diller olmasına rağmen her biri müstakil birer dil olarak kabul görmektedirler. Aynı şekilde bugün Türk dünyasına baktığımızda bazı tartışmalar olmakla beraber Kırgızların konuştuğu dile Kırgız dili veya Kırgızca, Kazaklarınkine Kazak dili veya Kazakça, Özbeklerinkine Özbek dili veya Özbekçe denmektedir. Hatta Azerilerin diline (Türkiye Türkçesi ile büyük oranda anlaşılabilirliği olmasına rağmen) Azeri dili veya Azerice diyor isek, Zazaların konuştuğu “dile” de elbette Zaza dili demek durumundayız. Dil ve lehçe tartışmalarına dilin telif eserlerinde kullanılan argümanlar son derece sağlıklı fikirler vermektedir. Zazaca ilk telif eserlerden biri olan ve 1899`da basılan Mewlid-i Nebi`nin müellifi Ahmed-i Xasi`nin, eserin yayın izni için Diyarbakır vilayeti tarafından 6 Nisan 1899`da Maarif Nezareti`ne gönderilen izin yazısında “Lice kazasına bağlı Hizan köyü ulemasından Ahmed-i Xasi Efendi`nin Zaza lisanı ile telif ettiği Mevlid-i Şerif`in basım ve yayın izni talep edilmiştir.” denmektedir. Buradan anlaşılıyor ki, Zazaca konusunda henüz herhangi bir dilbilimsel veya politik tartışma yapılmadığı dönemlerde, hiçbir kaygı güdülmeden verilen salt gerçeklikteki bilgilerde Zazaca dil olarak kabul edilmektedir. Kamuran Bedirxan`ın vârisi Paris Kürdoloji Kürsü Başkanı Prof. Dr. Joyce Blau, yakın zamanda verdiği bir mülakatta, Zazaca ve Gorani hakkındaki görüşlerinde şöyle demektedir: “Gorani ve Zazacanın aynı kökenden geldiklerini biliyoruz. Muhtemelen bu diller Kürtçeden önce bu bölgede konuşuluyordu. Muhtemelen Gorani ve Zazacanın mazisi Kürtçeninkinden daha eskidir. Kürtler, Zazaların ve Goranların çoğunu asimile ettiler fakat hepsini edemediler... Zazalar göç ettirildiler ve şimdi Anadolu`nun ortasında bir üçgende yaşıyorlar.” Zaza diline dair ilk ciddi çalışmaları yapan Peter Lerch, Ruslara esir düşen Osmanlı askerlerinden Zaza ve Kürtlerden topladığı derlemeleri önce Rusça olarak üç cilt halinde yayımlar. Peter Lerch, konuşturduğu şahıslardan ve derlediği metinler üzerinde bizzat yaptığı incelemelerden Zazacanın Kürtçeden farklı olduğunu tespit etmiş ve yaptığı çalışmada şu sonuca varmıştır: “Zazaca, Kurmanci konuşanlar için tek tek sözcüklere varıncaya kadar, anlaşılmaz olarak kalmaktadır.” Zaza diline ait önemli çalışmaları bulunan Oskar Mann, Zazaca üzerine Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde incelemelerde bulunurken 4 Temmuz 1906 tarihinde Siverek'ten Prusya Bilimler Akademisi'ne gönderdiği bir mektupta şöyle yazdığını görüyoruz: “Benim tarafımdan çoktan savunulan, Zazacanın Kürtçe olmadığı görüşü, bu dilin Awraman (Hewraman)'da konuşulan dillerle, İran-Gurani lehçeleriyle yakın akrabalık ilişkileri içinde olduğunun saptanmış olmasıyla bir kez daha onaylanmış oluyor.” Kürt siyasi çevrelerinde ve Batılı Doğu bilimciler arasında Kürdoloji alanında yetkin biri olarak bilinen Rus Doğu bilimci Minorsky, İslam Ansiklopedisi'nin İngilizce baskısı için kaleme aldığı bazı maddelerde Zazaca hakkındaki görüşlerinde kesin bir ifade kullanarak, Zazacanın Kürtçeden çok farklı Kuzeybatı bir İrani dil olduğunu belirtmektedir. Amerikalı T.L.Todd'un 1985 yılında Zazaca üzerine yaptığı doktora çalışmasında Zazacanın müstakil bir dil olduğunu ortaya koymuştur. Todd şöyle demektedir: “Dimili, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran dil grubuna dâhil, İrani bir dildir. Prof. Dr. J.Gippert, İrani diller için hazırlamış olduğu dil haritasında, Zazacanın müstakil bir dil olduğunu belirtmektedir. İranolog Prof. Dr. Ludwig Paul, 1995 yılında “Zazaki” adı altında Zazacanın lehçeleri üzerine doktorasını tamamlamış ve Zazacanın bağımsız bir dil olduğunu vurgulamaktadır. Dünyadaki dillerle ilgilenen enternasyonal kurum-kuruluşlar (UNESCO, Etnoloji Dergisi) dillerle ilgili hazırladıkları raporlarda, Zazacayı dil olarak kabul etmektedirler. Bu listeyi çok daha fazla uzatmak mümkündür, zira Zazacayı Kürtçenin bir lehçesi olarak adlandırmayanların çalışmaları ve görüşleri, bir makaleye veya çalışmaya sığmayacak kadar geniş ve detaylı bir konudur. Sonuç olarak Zazalar büyük oranda Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun Fırat ve Dicle bölgelerinde yaşayan bir halktır. Kendilerini bölgeden bölgeye farklı isimlendiren bu halkın hepsine birden Zaza adı verilmektedir. Konuştukları konuşma sisteminin dilbilimdeki karşılığı da “dil”dir. --------------------------------  Adıyaman (Gerger ilçesi)
Eqsaray/Aksaray Batman (Batman, Sason) Bitlis (Mutki, Tatvan) Çolig/Bingöl (bütün ilçeleri ile)... Dersim/Mamekiye(Tunceli) (bütün ilçelerde) Diyar-ı Bekr/ El Aziz/Elazığ (doğu bölgesi,kuzeyi ve güneyi) Erzurum (Hınıs,Aşkale,Tekman,Çat) Erzıngan/Erzincan (dağınık şekilde.. çoğunlukla merkez de ve Tunceli'ye yakın ilçelerde) Gümüşhane (Kelkit ve Şiran ilçelerinde) Malatya (Pötürge, Doğanyol, Arguvan ilçelerinde) Muş (Varto-Gımgım ilçesinde) Qers/Kars (Kağızman ve Selim ilçelerinde) Qeyseri/Kayseri (Sarız,Hacılar ve Develi ilçelerinde) Riha/Şanlıurfa (Soyreg/Siverek ve Hilvan ilçelerinde) Şewaz/ Hatay -----------------------------  "Eke jû ca de çıqas cısnê perperıku esto, uca de hende zoni qesey benê"... Vatoğê na qesa nêno mı viri, la çı waxt ke zonê şaranê bındestu sero qesey beno, na qesa yena mı viri. Cao ke ez ameyo dinya, zaf-zonın, zaf-itıqatın, zaf-kulturın bi... Uca Dêrsım bi. Dêrsım jû baxçe bi; zazaki, kırdaski, hermeniki u tırki perperıkê ni baxçey bi. Ma zerrê ni baxçey de bime pil...
Kalıkanê ma vatêne ke "Zo...nê ma, zonê Xızıri yo". Heni aseno ke, zonê ma ke merd, ma ki Xızır ki bêwayir manenime. Ewro Zazaki zaf tenge dero. Çıke, şarê ma endi zê verêni qesey nêkeno zonê ma. Vanê nae ra 20-30 serri raver ma cografyaya xo de pêro zonê xo qesey kerdêne, ma nıka ? Nıka ki oyo ke zonê ma qesey keno be bêçıke yeno musnaene. Herkes derdê werdê xo, dilıgê keyê xo dero. Heqa inan ki esta, şarê ma qet roştiye nêdiya. A ri ra, asimilasyon ra zêde xo-asimilasyon esto. Yanê, ma be xo kişenime zonê xo. Vanê ke çı xêrê zonê ma ma rê esto. Vanê mekerê zonê ma vindi bo. Vanê vengê kalıkanê ma vindi bo, bıxenekiyo vengê qirrayisê kalık u pirıkanê ma... Vanê; domani memusê zonê ma, tırkiyê xo beno xırabe... Vanê, domani memusê zonê ma, zonê ma ki şêro bımıro, vanê... Heya way u bıraê mı, halê şarê ma u zonê ma nia wo. Endi torni, zonê pirıkanê xo nêzanenê, pirıku be tornu ra nêşikinê jûbini de qesey bıkêrê, jûbini fam nêkenê... Zon, weşiya jû şari de, mabênê pirbab u domananê ma de jû pırdo. No pırdo ke mabênê vızêri be meşte dero, waxto ke bırıjiyo... No pırd ke rıjiya, endi renganê na dinya ra jû reng beno vindi. Vengê qirrayisê jû şari tarixê ri-siyay de maneno, zonê ma şono bınê herre... Zonê ma thılsımê welatê mao, zonê ma kilıtê koanê mao. Zonê ma zonê mılaketanê yabanê welatê mao. Zonê ma zonê Pepugi yo... Zonê ma, koanê welatê ma de zonê dar u beri, zonê kemer u kuçi, zonê mar u mılawuni, zonê tija homete, zonê araqê çarê dewıci, zonê genımê hegayio çeqeri... Zonê ma welatê mao... Her zon rındeko, her zon bımbareko. Her zon jû şaro, jû mıleto. Her zon jû şahidê tarixiyo, her zon vengê vızêriyo. Her zon wayirê jû ro u caniyo. Her zon riyê na dinya de, baxçê erd u asmêni de jû vengo weşo. Her zon jû merdumo, her zon jû çemo. Zon jû welato, zon jû cano, zon jû tarixo, zon jû şaro, zon ferqê mao, zon kamiya mao. Ma be zonê xo estime, zon be ma esto. Zonê xo rê wayir bıvecime. Zonê ma memıro, zonê ma guneko. O ke merd, se beno, ma se kenime? Zonê ma ke merd; kes nêvano "Ya tija homete, to ra kenu rica u mınete " kes nêvano "Şanê to xêr bo" Kes nêvano "Ma be xêr di" Kes nêvano "Elqajiye..." Kes nêvano "Bıra heqa xo helal ke.." Domani nêvanê "Dayê, wayê, bıra, xalo, dedo..." Pepug nêvano "Pepo, keko, kam kişt, mı kişt..." Zonê ma ke merd; welatê ma mıreno, sanıkê ma mırenê, kılam u şiwarê ma mırenê. Zonê ma ke merd, jû dinya mırena, erd u asmên ma rê beno tari. Zonê ma ke merd, toze erzenê rêça sarê ma... Zonu rê mezele mekınê. Perperıki cografyaya ma ra bar mekerê, baxçey ma vêran mebê. No zon memıro, zoni memırê. Endi goşanê xo akerê, qirrayisê zonanê ma pêhesiyê... ----------------------- ------- http://zazaedebiyati.tr.gg/sayfa_13.htm <<<<< ------- http://zazaedebiyati.tr.gg/sayfa_15.htm >>>>> |
