Ana Sayfa
İletişim
sayfa-2
sayfa-3
sayfa-4
sayfa-5
sayfa-6
sayfa-7
sayfa-8
sayfa-9
Sayaç
sayfa-10
sayfa-11
sayfa-12
sayfa-13
sayfa-14
sayfa-15
sayfa - 16
sayfa - 17
sayfa - 18
sayfa - 19
sayfa-20
sayfa-21
sayfa-22
sayfa - 23
sayfa - 24
sayfa -25
Qariqatüru -Karikatürler
Gireye Pela Umbazu
 

sayfa-10







Beno nêbeno pirê u keyneya ci bena kêynaya piri veyv bena sina dewna pirê tay sino bol sino piri bêriya keynerda xü kena. Vana hele ez sira finê bewniya halê kêynerda mi senina. Pir werzena di dora kena pirrê riwen. § doran dê werdiyanê rê zi xiliki vanê. Nina kena pirrê riweni u gina bena kêynerda xü rê.Wuca di luyê rastê pir yena vana;

-Pirê heyra Pirê, Pirê qurba Pirê tiya sina koti? U vana; P...ire ezi to di enbazey bikera?
Pirê vana;
-Di hadê biki.

Tenekê ray sinê luya da sey-tanêya ci liwena. Vana?
-Pirê o çiçiyo ê doran dê to di.

Ê, a zi vana;

-Lacê mi ez no doran kêynek-erda xü rê xelat bena.
-Pirê hele bi di ez to rê yarametey bikera. A ju bigira, ez to rê wegira.Ti edizyaya to rê güna yo.

Pir xilikê dana ci. Pir vana qey rasto. Luya ci rê yarametey kena. Halbuki kes bi luwer baweri keno? Luwer tim fitne u fêsadeya xü keno. Na lu riwenê Pir gina tenekê ray sina wuca di quçê ya siya rastê nina yena. Luwer vano;

-Pirê heyra Pirê ha di ti na kist ra biremi ez a kist ra birema hele ma kam rew vicênê na quç ra. Ma kam rew remeno, kam rew vicêno a kist ra u kam ser kewno? U Pir vana;

-Dê hadê ma bi remê.

Seni remenê Pir heya yavas yavas yena na luwa ma hema sina kewna quçi pêy wuca di dor akena, ruwene xü wena dorda Pir miyan di zi mizya xü kena u werzena yena a kist na kist tenekna ray sinê wuca di na vana;

-Pirê!
Pir vana;
-To çi çi yo? To xêyra mi ra?
Luwer vana;
-Pirê ti kokima to rê gunayo, ti na dor bigi na senika a dora giran bi di mi. Ez to rê ay di yarametey bikera.
Pir vana;
-Wa bo.

Pir no qor dora bin dana ci. Pir zi nêzana mizya luweri dorê miyan di. Vana qey ruweno wuni wegêna sina dora xü. Wuca di a lu tay sino bol sino nêy ray yenê wuca di erdêdo filhana rastê ina yeno erdêdo xeliyo. Na vana;
-Pirê pirê ma nê xeli çorsmeya zi biremê na lu, Pir xapêynena. Na lu kistê ra remena, Pir kistê ra remena. Lu sina dalde dê xelida ruwenê xü wena. Na xilika didina. A nay zi akena ruwene xü wena u a dor miyan di zi miziya xü kena dana pir dest. Yena vana;

-Pirê to rê nay zi, dewa kêynerda to bi nezdi. Ez heta dew miyan to di nina. Eger ez bira se, kutikê dew di mi parçe kerê. Pirê eza sina diha to rê oxir bo. U pir vana;
-Sori, ti dorê mi, mi di wegroti ber-xüdar bi.
Na Pir sina kêydê kêynerda xü dora dana ci dest u vana;
-Kêyna mi nina beri hewa di mi to rê ruwen ardo. Ruwenê mangada mi na boro. Ruwenê keliyo. Hewa di. Keynek vana;
-Ê dayê ti berxüdar bê. Na doranê xü hewadana yena marda xü di wes wes qisey kena. Nê serwesey kenê, pê pers kenê. Dima vana;
-Hele ez sira ê doranê xü akera.
Sina akena ki, hurdina xiliki miyan di zi, mizya luwera. Yena vana;
-Dayê qurba dayê ti ê doran mi-yan di mi rê çi çi ardo?
-Keyna mi, mi to rê ruwenê mangada xü ya bor ardo. Wuni ruwenê do bi tamo. A vana:
-Maya mi no ruwen niyo villi. Na mizya luwera ninan miyan di. U pir vana:
-Hey vax mi rê! To di, Luwer sekerd mi? Luwer ez xapeynaya, riwene mi werd u demax mizya xü zi doran dê mi di kerda. § wa a Lu vindero ez o kamci roj bo seheyfê xü a Luwer ra bigira. Neyse Pir wuca di keynerda xü di eger hefte yê manena, eger di hefteyê manena Pir verzena yena kêye. Seni ki yena kêyê, Lu hema a sew yena vijena bani ser. Vana:
-Pirê, Pirê ling tirê, mi ruwenê to werd, mi gi u mizya xü zi dorda to di kerd.
Na Pir wuca di vana:
-Luyê ti wuna bi mi bikerê! Ez ney to rê nêverdana, ez o to bikisa. Hirê, çihar halê Pir u Luwer wunayo. Her sew Lu yena Piri rê Sêwê, didi, wuna kenaqehrêna, qehrêna, qehrêna Pir behêcêna. Vana:
-Embiryanê no, dostê no mi rê rayê vacê ez se kera? Na Luwera wuna kena bi mi. Nê wuca ray nanê ci vera u vanê:
-Biya qanikê siya fekê locin da xü ra bisawi. Na amê se a do ser o roso. A do diha qaniko siya bi disikiyo nêso werzo. Ti zi sori héyfê xü ci ra bigi. Çuweyê xü bigi so wes pirodi.

Na Pira ma werzena wuni kena. beno san Lu bi kêfêna yena. Vana; "Ez o fina si ra Pir biqehirna u bi ra zerya xü Pir rê honik kera."

Pir biya dismenê Luweri. Na fina werzena yena, vana;
-Pirê, Pirê ling tirê, mi ruwenê to werd, mi gi u mizya xü zi dorda to di kerd. Pir vana; "Kerê ecelê to ameda emso sewa to ya soniya (ê bdoyina)." Pir bena çiwedê xü ro u remena bani ser. Yena bani ser na Lu werzena ki biremo. Lu disikyaya qanik ro nêsena werzo. Lu xü ancena, ancena, ancena, ancena nêwerzena, nêqilayena disikyaya cê ro. Heya Lu ya xü rê xebitêna ki xü bireyno (bixelisno), villi Pir yena bani ser, çiweyê dana sere dê Luwero. Lu xü hülo kena u xü erzena bani ra cêr u remena sina o dem di boçika Luwer, Luwer ra cibêna u bi o qanika manena. Wuca di Pir zi aw-maw ana ê qaniki siwena u boçika ci gina bena zere. -"Kerê vana Lu ê, ti wuna kena bi mi, di sori... Mi héyfê xü to ra girot. Ti zi sori haldê xü rê bivesi."

Pir boçikera Luwer gina ana zere. Pak siwena murana, minena, biqumçeyana (hak, dügme), sifonana, layan dê rengena na boçika Luwer xembilnena. Her muyê ci ya çiyê girêdana. Xembilnena u kena misa-sêna, misasa girêdana, misas bena bandê xü sero ancena (tik kena). Lu zi sina embazanê xü miyan . Embazê ci vanê;
-Uuu...Luwê ti biya boçqoli (bê-poçik). Ti biya boçqoli se, hadê çi girweyê to esto ma miyan di. Ma boçqola nêwazenê. Fina meyê ma miyan. Hadê boçqolê ha boç-qolê... Boçqolê ha boçqolê... Luyê ma remena lê ê bini kewnê ci dim... Luyê ma remena ê bini kewnê ci dim. Kewnê ci dim gaz benê piro u vanê;
-Boçqolê ha boçqolê ti xayina, ti zurkera, ti tirotika (xirxiz). To se kerd ki wuna bi to. Wunayo se meyi ma heti merosi, ma di megêyri. Lu bermena, fixan kena, Lu ax wax vana posmam biya ruwenê Pir werdo diha çiyê destê ci ra nino. Beno sew Lu yena bandê Pir ser fina. Vana;
-Pirê qurban Pirê. Pirê ez lewnana to destana, Pirê ez lewnana to lingana. Pirê heyranê to bena Pirê, ti se vana wa zey to bibo. Sebeno boçika mi bi di.

Lu finê sere yê xü wedana ki Pir a boçika ci xembilnaya, xembilnaya va dano piro xis-xisa boçika ci ya, va dano piro boçika ci luwena u xis-xisa ci ya qumçey, murey pêro kerdo pa, sus kerdo. Xemlê a boçiker tew zerya Luwer xeleyneno. Pir vana:
-Hadê, siktir wutya ra Boçqoli! Ez kê daha boçik dana to! Sêwê, didi, hirê no wuna dewam keno. Dima Lu vana:
-Pirê, ez qurbana to bena,ti se-vana vaci, tek ki boçika mi bidi mi. Pir vana:
-Ê Luwê so ruwenê mi biya, ezi boçika to bida. Wujadi Lu vana:
-Pirê ti hakliya. Luwa to sina si-na, geyrena geyrena, geyrena, wujadi mangeyê vinena. Na sina mangayrê vana:
-Manga borê, Manga borê ez qurbana to ba Manga borê, girweyeno ameyo mi seredi, xal meseley mi wina yo. Mi ruwenê Pir verdo, Pir zi boçika mi girota nêdana, se beno, qandê homay (allay), ruwenê Pir bidi mi ez bera ci rê, wa a zi boçika mi bido. Manga vana:
-Pir haqliya qandê çiçi boçika to bido? Hadê madem ki ti wini handi tengdira, e do to rê yarametey bikera. Ama so mi rê xeylê vaso tezeo biya, ez bura ki va sit bo, ez zi to rê ruwen bida. Yoksê e do to rê koti ra ruwen bida . & na sina weynena erdeno filhano u wini nerm o wes o tiji daya piro, na wujadi vana:
-Erdo qurba erdo, na filhano wina xasek ê to yo erdo, se beno mi rê vasê do tezeyo wes bidi, e bera Manger rê, va Manga buro, va Manga ruwenê mi bido, ez bera ruwenê Pir bida ci, va a zi boçi, kera mi bido. Luy mi nêginê xu miyan mi gaz kenê, danê mi ro, vanê:
"-Boçqoli!"

Wujadi érd vano:
-Pir haqli ya. Ez gereg to rê vas nêda ama vujdanê mi qabul nêkeno, to wina teng di verda. E do to rê vas bida ama ti so êyni dê cori rê vaci va êyni mi rê aw bido, ez awa honik bisima ki vas bibo ez to rê zi ê vasi bida. Na sina êyni ser, vana:
-Êyni xeyra êyni, êyni qurba êyni, ez qurbanê awda toya zêlal ba êyni, êyni ti çend rindê, êyni ti çend honikê, êyni ti çend wesê tenekê awa xü wina bol bidi. Va no erdo filhanin na awa to bisimou va no filhano sur tayn vaso wes bido mi, ez bera bida mangada pir, Manga ruwen bido mi va Pir zi boçika mi bido mi. Wujadi êyni vano:
-Ê hadê ez to nêsikna, aw bida erdi, ez aw bida erdi ama hirê teney keyney pasay estê, va ê birê, va zil xü desta kerê va sewlanê sura xüpay kerê u mi sero kay kerê se e do to rê aw bida. Na vana:
-Viniyo sê ez sira keynenê pasay biwina. Na sina na kist weynena a kist weynena sina kewna iremetê(baxçe) pasay. Na vana:
-Aman keyneyêno, aman xasekêno, sima çend rindyê, ez sima ra bol hes kena, çi mirazê sima esto Alla bikero.-Aman keyneyêno, aman xasekêno, sima çend rindyê, ez sima ra bol hes kena, çi mirazê sima esto Alla bikero. Aman keyneyêno xal meseleyêno wina ameyo mi seredi. Sima do berê êyni sero kay kerê, êyni do aw bido, ezo aw bida erdi, erd do vas bido, ezo vasi bida Manga, Manga do ruwen bido, ezo ruweni bida Pir, Pir do zi boçika mi bido.

Ê keyneki vanê:
-Ê temam ma birê ama di so sewli suri ma rê biya ki, ma ê sewla xü pay kerê, birê êyni sero kay kerê. Na se kero se nêkero na sina goskari ser. Lu goskari rê vana:
-Goskar xeyra goskar, goskar qurba goskar, ez qurbanê a derzinda to bena, ez qurbanê ê hün-erde engista to ba. Goskar qandê Allay mi rê hirê citey sewlê suri lazim ê. Mi rê sewlê suri bidi. Ê goskar vano:
-Luyê, Luyê firildakçiyê, zurkerê, boçkolê Luwê, ez sewlê sura bida to ti do çiçi bidê mi? So mi rê hakê tezey biya! Ez hakanê tezey bixaseyna bura, to rê zi sewlanê sura biderza bida.

Na Luwa ma wuja ra dorgi sina pin dê kerga, zaten Lu dismenê kergana. Kergi tersenê, qar qar kenê. Na vana:
-Kergeno, kergeno vengê sima çi weso. Çi derê çima wesi yê. Perrê sima çi nerm yê. Sima çend xaseki yê. Ez qurbanê ê vengdê sima ba. Helê ê dikê sima seni wes weyndano. Seni venge ci sino ers u ela. Sebeno kergêno eza tengdi . Mi rê sellê haki lazimi yê. Kergi zi vanê:
-Way Luwê, Way Luwê, ti dismena maya ama ma dismeney qayil niyê. Ma meramê to qayilê biyarê ca ama ti so ma rê gilgilbiya ki, ma gilgil burê ma haki bidê to. Ma do bi pizeyê weysana kotira haki bidê to? Lu vana:
-Sima haqliyê, no qor Lu sina teber, sina teber érda miyan di geyrena. Lu weynena citerêno êrdi cit ke-no, gil sekneno êrd ra u érdi cit keno. Na Lu wujadi firildakê virazena. Na wujadi xü nimnena siye peydi, kuzena u bermena, kuzena bermena, no citer vengdê na Luwer ra xaqibeyê xü yê toximê gilgili herundi verdano u yeno geyreno hele vano. " no çi vengo, no qey heyvanêno feqiro bermeno ez sira cirê yarametey bikera. Heya citer çiyê xü ronano yeno, na dalde dê siyer ra remena yena, hema tewreyê gilgili gina u remena yena! Tewreyê citeri citeri ra tirawena. Na gilgili dana kerga. Kergi zi nê gilgili wenê, kefê kerga beno wes, kergi hema haki kenê. Sellê kenê pirrê haki danê Luwer. Na sellê hakanê xü gina yena, dana goskari, goskar sellê hakanê xü gino, wujadi bi kefêna werzeno Luwerivineno bi havayena êyê kay kenê, wujadi hema awa êyni bena bol. &rdo êyni vero o erd a awa honika tezê simeno. Hema vaso tezê dano. Hema Lu nê vasi tezê aredana gina bena Manger rê. Çimê Manger guneno nê vasirê u vano:
-Way Luwê, way Luwê to no vaso wuna tezê ma rê kotira ard?
Lu vana:
-Mi ard. Girwe o yi ti zi bidê mi. Manger vano:
-Ê to ardo se ezo zi bida to. Na Manga to vaso tezê wena , sitê xü dana. Lu sitê ci kena ruwen, ruwen beno hazir. Na Luwa ma werzena dogri yena Pir ser. Lu vana:
-Pirê, Pirê ka ê xilikanê (doranê) xü bidi. Ez torê pirrê ruwen kera. Pir vana:
-Luwê Luwê, tirotikê Luwê, zurkerê Luwê, to mi rê dorê mi kiristi, toruwenê mi werd, to dore mi kerdê xeram. E ezo nika seni baweriya to bikera dorê xü bida to. Lu vana:
-Pirê xeyra Pirê bidi, Pirê qurba Pirê bidi. Ihtiyacê mi to rê esto u a boçika Luwer, va dano piro wujadi wuni hel beno. Zerya Luwer sina. Neyse Pir werzena xilika dana ci, na yena dorana Pir kena pirrê ruwen, ana dana ci. Pir boçika ci dana ci, na boçika xü kena xü ya u yena ê luwan dê binan rê çalim rosena. Bi çalimê na bowniyê ha bowniyê, boçika xü hel kena, boçika xü hel kena. Luyê bini pe rê vanê ki:
-No çiçi yo wuna, no singirti, nê murey u nê layê u nê qunçeyê pêro birkenê, pero mineyê Luwer rê. Na boçika Luwer wuna se bi na kotira amê. Hema luy pêro dirriyê ya, hema yenê nezdiyê na Luweri vanê:
-Way Luwê, way Luwê na boçika wuna xasek to rê kotira? Na kê dê to?
Lu vana:
-Kê dê mi? Ez emso a na verniyê êyni gola ya, ez na golda êyni di emso rakowta, ez sewra werista ki homay (allay) daya mi. Na gol ziyaret ta Allay zi na boçik daya mi Sima zi emso wityadi rakewê, boçika sima do zi wuna bixembilyo. Wext zi çileyê zimistani yo coka rê vas mas êrdana çinyo. Her ca cemed giredayo. Nê Luwê bini merakdê a boçikda rind ra werzenê vanê:
-Hadê ma sewê niya, ma do zi wujadi rakewê va boçika ma zi wuna bo. Nê yenê ê êyni vero a awa cemedi miyandi rakewnê. Luwan cemed tepisenê u ê cemedi ya benê parçe yê. Pizeyê ina maseno zê mesk kewnê ê aw ser. Sewra beno Lu yena vana:
-Ohh.. Pir seni xeyfê xü mi ra girot, a mi zi xeyfê xü wuni sima ra girot. Simado fina vacê Boçqolê, Boçqolê , Boçqolê seni boçika mi bi rind sima no qor va way Luwê way Luwê way Luwê a mi xeyfê xü sima ra girot. A beno sino a istanika ma wutyadi qedyêna.

Istanikê çorsmeyê Sêwereg ra

http://zazapress.tripod.com/


------------------------------------------------------------



http://www.zazaki.de/zazakide/qesebendkoyo/qesebendkoyo.htm

--------------------------------------------------------



Genc bir insansiniz,evinizde oturmus su veya bu gazete veya dergiyi ve belkide bir kitabi okuyorsunuz.Yaninizda anneniz de oturuyor.Onun sizinle bir dialog arayisina siz ara sira him him diyorsunuz.Anneniz:"Oglum,ne var su gazetede?"diyor.Öyle ya ,ne yaziyor bu kitaplar,dergiler,gazeteler?

Yabanci dilleri anlamiyor ve okur-yazar degil.Sizde kendisine okuyamiyorsunuz! Ozaman bu kitaplar,dergiler,...gazeteler neden ZAZACA yazmiyor diye düsünmezmisiniz?

Bir dili,dil veya sive yapan ögeler nelerdir?.Bizim dilimiz hangi kriterlerle,nasil ve nerede gösteriliyor?Her seyden önce,sunu acikca belirtelim:Bizim bir seyler kanitlamaya calistigimiz yok.Ortada tüm ciplakligi ile duran seyleri kanitlamaya calismak tamamiyla abzurd bir tutum demektir.Ispati gerekli olmayan acik ve gercek olgulari ispatlamaya kalkismak,dogru degildir.Dilimiz üzerine,ilk etapta dolayli ve yüzeysel bir sekilde cok az seylerin yazilmasina karsin;bunlarinda,lanse edillen genellerle,genel kanilarla uyusmadigi ve yine Zazaca´nin kendisi degil de,baska bir sey olarak gösterilmesi cabalarina dikkatinizi cekmek istiyoruz.Biz bu carpitmalari parmak ile göstermeye calisacagiz.

Amacimiz,dilimiz üzerine yazilmis informasyonlari kabaca da olsa,insanlarimiza ve kamuoyuna aktarmaktir.Bilgi aktarmanin ikna etme ile bir ilgisi yoktur.Ancak bir konuda hic bir sey bilmeyen bir kisi,kendisine aktarilan;cimbizla secilmis,tekyönlü ve maksatli"bilgi"lerle samanlikta igne arama durumuna düser.

Iste,dilimiz üzerine yazilan bu calismalardan,kasitli olarak,bütünlügü bozularak verilen bazi aktarmalarla"Zazaca sudur veya Zazaca budur"biciminde,insanlari manipule etme cabalarina bir nebze de olsa karsi durmak icin bu aktarmalari yaptik.Önemli olan nokta da;Zazaca ile ilgili yazilan bu bazi bilimsel ve yazili kaynaklardan nelerin yazildigini kisa ama toplubir sekilde insanlarimiza ve kamuoyuna sunmaktir.

Cok bilmislerin ayni verisizlik veya verilerle yola cikmalarina karsin,ayri ayri iddialara varmalari,baskalarini manipule etme isteginden kaynaklaniyor.Dilbilimin kesin kaide ve kurallari vardir.Bu kaide ve kurallar tüm diller icin aynidir.Iste bu kaide ve kurallar süzgecinden ZAZACA kendi basina bagimsiz bir dil olarak cikiyor.

ZAZACA üzerine calismalari yayinlanmis dilbilimcilerin basinda sirasi ile;Peter Ivanovich Lerch,Oskar Mann,Karl Hadank ve Terry Lynn Todd ile Gorani calismalari dolayisiyla ZAZACA´ya dolayli deginen,David N.MacKenzie gelir.Bunlarin disinda kalanlarin ZAZACA üzerine calismalari yoktur.Irani diller üzerine calisanlar ZAZACA ile de temasa gecmis ve bazi konularda bu dilden de söz etmislerdir.F.Müller´den P.Lerch´in calismalarinin kisa bir tekrari ile A. von Le Coq´un yazdigi bazi metinler de anilmaya deger olmakla birlikte,ayni zamanda ZAZACA üzerine ilk calismalardir da.

Yukarda adini saydigimiz dilbilimcilerin calismalari,ilk etapta Siverek ve Kor Zazacasi üzerine yapilmistir.Yine sözkonusu siveyi veya siveleri konusan insanlarimizin"cami iliskisi"cercevesinde Kürtler ile ic ice olusu ve Kürtler ile karsilikli iliskilerden etkilenmis olan dilimizin,sade bu sivesi üzerine vardiklari sonuc;P.Lerch disinda,ZAZACA´nin kendi basina bagimsiz bir dil oldugudur.P.Lerch ise ZAZACA üzerine ilk calismis olmakla birlikte cikarmak istedigini ilan ettigi Zaza Gramatigini de cikaramamis.Ve ZAZACA´nin,Kürtce konusanlar icin tek tek sözcüklere varincaya dek anlasilmaz oldugunu da belirtmekten geri kalmamistir.

Dersim´de konusulan ZAZACA´nin yani sira öteki siveleri üzerine de bir dilbilimsel calisma yapilmamistir,daha dogrusu yayinlanmamistir.Tecrübelerimiz isiginda vardigimiz kani;Siverek ve Kor Zazacasi´nin;ZAZACA´nin öteki siveleri kadar ariligi(sözcük alis-verisi)korumamasina karsin,dilbilimcilerin vardiklari sonuc da anlamlidir.Durum böyle iken,dilimizin herhangi bir dilin lehcesi olarak gösterilmesi ciddiye alinir bir sey olmamakla birlikte düsündürücüdür de.

ZAZACA üzerine arastirma yapan dilbilimcilerin,ZAZACA´nin bir dil oldugu seklindeki görüslerinin yadsiniyor olmasiyla birlikte,bu görüsü yadsiyanlarinda ZAZACA üzerine bilimsel calismalarinin olmayisi ve gene bu cevrelerce de;ZAZACA üzerine hic arastima-incaleme yapilmamis ,geleneksel bir yazi dili olmadigi gibi,üc-bes yazi disinda bir seyler de yazilmamis iddialari var.Peki;hic arastirilmamis,incelenmemis,yazilmamis,cizilmemis bir ZAZACA´yi nasil oluyorda baska dil veya sivelerle karsilastirabiliyorsunuz ve bu karsilastirma sonucundan da ZAZACA su veye bu dilin sivesidir diyebiliyorsunuz?Sivedir dediginiz dili de ne anliyor,nede konusabiliyorsunuz.

Dogrusu bu eski"bilim"in neden,nicin ve nasil tekrardan moda oldugunu anlamak güc.Bununla birlikte bunu,keyfi degerlendirme olarak da algiliyamayiz.Insanlik tarihi bu konudaki örnekleri ile ibret vericidir.Sorun,bizim dilimizi veya sivemizi veyahut dillerimizi bir kilifa,bir seylere uydurmamiz olmamalidir;bilakis,dilimizin nesnel olgularini görmeli ve öyle ele almaliyiz.Yani sorun;insanlarin,toplumlarin birbirlerini her yanlari iile olduklari gibi,nesnel gerceklikleri ile kabul etmeleri ve birlikte yasama istek ve iradelerini göstermeleri ve gelistirmeleri ilgili olmalidir.

Dilimiz tarihsel ve nesnel bir olgudur.Bu olgu oldugu gibi ele alinmadan,incelenmeden;bir anlamda keyfi ve maksatli bir sekilde ZAZACA,"kesinlikle" bu degil,"kesinlikle"budur demek,gülünc ve ciddiye alinir olmamakla birlikte;bu iddialarin temelinde irkciligin,sövenistligin ve gericiligin oldugu aciktir.Bu ise insan vede insanliktan yana bir tutum degil,bilakis insana ve insanliga karsi,emperyalizm paralelinde,düsmanca bir düsünce,tutum ve harekettir.Iste,biz;bunun karsisindayiz ve herkesin de buna karsi olmasi gerekiyor.Cünki biz,kendimize"layik"gördügümüzü baskalarina da layik;baskalarina"reva"gördügümüzü de Kendimize reva görürüz.Kendimize ne istiyorsak,baskalarina da onu istiyoruz.

Yaptigimiz aktarmalari kesin,degismez gercekler olarak algilamiyoruz.Bunlar,baskalarinin bizim dilimiz üzerine vardiklari sonuclardir.Bunlari incelemekte,sinamakta ve göz önünde bulundurmaya yarar var.Ancak bir de bizim görüslerimizin ve vardigimiz ile varacagimiz sonuclarin dinlenilmesinin yararinin da olmasi yani sira,bunun bizim dogal hakkimiz oldugunu da kimse yadsiyamaz.

Biz,halkimizin genel hafizasina sahip cikma,iradesine saygili olma zorunda oldugumuz gibi,bu istekte oldugumuzu da belirtmek isteriz.Bizim toplumumuz gibi bir toplumda,halkimizin hafizasi ;kitabimiz,kalemimiz,defterimizdir.

Kabaca belirtirsek,bir dilin;dil mi,sivemi?incelemesinde dikkate alinan üc husus vardir;bunlar:
1-Tarihsel gelisme süreci,
2-Dilin yapisi,gramatigi,
3-Kominikasyon(iletisim),baskalari ile anlasabilmedir.

Bunlari acarsak:Irani dillerin tarihsel gelismesine iliskin ortaya konulan veriler,genel olarak bizim icin de gecerlidir."Kurdische Sprachen"yani Kürtce veya Kürt dilleri somutunda ise,durum biraz karmasik olmakla birlikte, aynidir:Marr,Micaelis,Schlötzer,Frederik,Heeren;Vilcevski ve misal olsun diye
Dr.Cesmid Bender gibilerce savunulan:

a)Kürtler´in yerli bir halk oldugu ve "Yafetik"bir dil konusuyorken,sonradan bugün konustuklari dili aldiklari teorisi.
b)Kürtler´in sonradan buraya geldikleri ve kendi dillerini de birlikte getirdikleri teorisidir.

Birbirine zit olan bu iki teoriyi kanitlama imkansizligini göz önünde bulundurarak,buna ragmen ZAZACA üzerine "kesin teoriler" öne sürmeye kalkismak gülünc degil mi?Böylece ZAZACA icin de tarihsel gelisme sürecine iliskin bir sey söyliyemiyecegimizi ve bilmedigimizi kabuledelim.ZAZACA´nin yapisi ve gramatigine gelirsek;yapilan yapisal ve gramatiksel calismalarin verileri;ZAZACA´yi kendi basina bagimsiz bir Irani dil olarak belirliyor ve ortaya koyuyor.Kürt tarih kitaplarinda yazilan ve ZAZACA,günümüze dis etkenlerden en az etkilenerek gelen"sive"dir tespitleri,biraz da bu gercegi,ZAZACA´nin baskaligini ortaya koymuyormu?

Peki;bunun da yetersiz oldugunu varsayalim.Dilbilimsel inceleme ve arastirmalar sonunda ortaya cikan veya ileri sürülen"iddialar"yadsiniyor ve red ediliyorsa;dilimiz hangi bilimsel degerlendirme ve verilerle"Kürtce"nin(Türkce´yi unutmamak lazim,onlarda iddia ediyorlar.)sivesi oluyor?Medce ve eski Farsca´dan gelistigi savunulan Kürtce,hangi dilin sivesidir:Neden Kürtce,Farsca´nin kesinlikle bir sivesi degil de;ZAZACA,Kürtcenin kesinlikle bir sivesidir?Buna ragmen yine dilimizin yapisi ve gramatigi üzerine hic bir sey bilmiyoruz kabul edelim.

Kominikasyona, yani anlasmaya gelince; ZAZACA ile Kürtce arasinda kominikasyon (iletisim) saglanmiyor. Bu Kominikasyon gercegi söyle dursun, Kürtce konusan kac kisi ZAZACA´yi ögrendi veya ögrenebildi ki? Yüzyillarca birlikte yasiyan halklar bir yana birakalim.Onlarca yildir birlikte oldugunuz ZAZA ve Kürt arkadaslarinizla,esiniz-dostunuz ile Kürtce konusmuyorsunuz?Anlasamiyormusunuz?Neden?

Iste bu bile,ZAZACA ve Kürtce´nin birer bagimsiz dil oldugunun yeterli ve belkide artan bir kanitidir.Bu böyle olmamis olsaydi"Kürtce sivesi"olurdu dillerimiz ve Irani dillerin öteki kisimini da,biraz kulak aliskanligindan sonra rahatca anlar ve bunlara da "Farsca sivesi"der.


-----------------------------------------



NEDEN ZAZACA?

Düşlerimizin süsü olduğu için Zazaca!

Gümüş vakitler anılarımız süslediği için Zazaca!...

Evet, gümüş vakitleri özlüyorum. Eskilerin muhabbetini. Dilimiz atalarımızdan bize kalan süslü bir hediyedir. Tozlu bir hediye. Süpürgelerin kudurganlığına muhatap. Temizlenmeyi bekler. Temizliği bekler. Silkeleyip temizleyerek yeni nesle hazırlamamız gerek.

Düşlerimizin süsü olduğu için Zazaca!

Dil yokluğun bedenidir. Dil vakitler içre, yokluğun var oluşudur, kayboluşun varoluşudur. Yokluk zamanlarında bir arkadaş, gölgesine sığındığımız bir dosttur. Dil bir araya getiren bir zincirdir, birliğin devamlılığı için, boşlukları doldurmak için.

Dil, kâğıtları kirleten kutsal bir kirdir!

Kâğıt, açlığı nedeniyle dile muhtaçtır. Dil kâğıda muhtaç değildir, kaleme muhtaç değildir. Oysa, kalem de, kâğıt da dile muhtaçtır.

Tarihin bu darboğazında biz yine, yeniden dilimizi kucaklıyoruz. Biz kâğıtlara kir armağan ediyoruz. Biz kâğıdı kirle süslüyoruz yeniden. Özlemler arasında, hatıralar arasında, gümüş vakitlerde dilimizin izini sürüyoruz.

Evet, dile sahip çıkmak bir samimiyet testidir. Dilimiz bütün sıkıntılarıyla samimiyetimiz ölçüyor. Bembeyaz kağıtlar üzerine seriyor. Bu sergi içimizi boşaltıyor. Dil tarihin yarasını deşiyor, ilaçlıyor. Dil birliğin sebebi oluyor, bir araya gelmenin, toparlanmanın.

Kâğıt Zazaca’ya açtır, kâğıt Zazaca’ya susamıştır bu yüzden Zazaca!

Zazaca şimdilerde kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya. Evet, dilimiz, atalarımızın dili, annemizden öğrendiğimiz dil, bugün kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Zazaca sıkıntılıdır. Zazaca baskı altındadır. Zazaca tutsaktır. Zazaca üzerinde oyunlar oynanıyor. El oğlu dilimizi kaybetmek için uğraşıyor. Dilimizin adını değiştiriyorlar. Dilimizin adını anmaya tenezzül etmiyorlar, kabullenemiyorlar. Zazaca demeye dilleri dönmüyor. Onların ideolojileri, büyükleri, sahipleri müsaade etmiyor. O yüzden dilimizin adını değiştiriyorlar. Tarihi yalancı kılıyorlar. Tarihin ağzından yalan söylüyorlar. Tarihin gerçekliklerini, sahipsiz gerçeklikleri kaybetmek, yok etmek istiyorlar. Kendi politikaları için, kendi siyasetleri için, dilimizi feda ediyorlar. Bizimle kendilerini çoğaltıyorlar, bizi kendilerinden sayıyorlar, lakin; dilimizi tarihin mağarlarına ait kılıyorlar. İstiyorlar ki dilimizi unutalım. Onların dilini öğrenmemizi istiyorlar. Onların diliyle yazalım. Onların diliyle okumamızı istiyorlar. Onların dilini dinleyelim, diyorlar. Bizim kendi gerçekliğimize sahip çıkmamız gerekiyor.

Hayır, Zaza halkı bugün uyanmıştır, oyunların farkına varmıştır, uyanık durmaktadır. Diline sahip çıkmaktadır. Zaza Gençliği bugün artık dilinin değerini, kıymetini biliyor. Zazaca konuşuyorlar, Zazaca yazıyorlar, Zazaca dinliyorlar, Zazaca okuyorlar. Yavaş yavaş, dergiler çıkıyor, yayınlar çıkıyor. İnternet üzerinden radyolar açılıyor. Zaza müziği yeni yeni ilerleme kaydediyor, halk değer veriyor, dinliyor. Zazalar artık, Zazaca olmadan rahat uyuyamayacaklarını iyi biliyorlar. Helvalarının Zazaca olmadan yenemeyeceğini, yaslarının Zazaca olmadan tutulamayacağını iyi biliyorlar.

Neden Zazaca?

Dilimiz kaybolmak üzere. Kelimelerimiz kaybolmakta... Adetlerimiz, törelerimiz, geleneklerimiz kaybolmaktadır. Adımız, sesimiz kaybolmaktadır. Bu yüzden Zazaca diyoruz.

Helvamız Zazaca olmadan yenmez, yasımız Zazaca olmadan tutulmaz, bu yüzden Zazaca. Derdimiz tasamız, Zazaca olmadan ifade edilemez. Biz Zazaca olmadan ağlayamayız, gülemeyiz o yüzden Zazaca.

Her ağaç kendi kökü üstünde yeşerir, her insan kendi dili ile. Eğer biz de artık yeşermek istiyorsak, dilimiz Zazacayı iyi kucaklamamız gerekiyor. Her kuş kendi diliyle öter biz de kendi dilimizle sohbet etmeli, konuşmalıyız.

Evet, yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, Zazaca kaybolma tehlikesiyle karşı karşıyadır bugün. Biz son kuşağız, kilit kuşağız. Eğer biz Zazaca konuşursak, yazarsak, kaydedersek ve en önemlisi çocuklarımıza öğretirsek Zazaca kurtulacaktır.

Başkaca Zazaca'nın hiçbir çaresi yoktur. Biz çocuklarımızla Zazaca konuşmaz isek Zazaca yarınlara ulaşamaz. Zazaca tarihin karanlık dehlizlerinde saklı kalacaktır. Kaybolacaktır.

Değerli okuyucular, geliniz bugünden itibaren bir karar alalım. Bundan böyle, maillerimizi, mektuplarımızı, mesajlarımızı Zazaca yazalım. Anamızla babamızla Zazaca konuşalım. Çocuklarımızla Zazaca konuşalım. Ancak böyle Zazaca’yı kurtarabiliriz. Torunlarımıza ulaştırabiliriz. Atalarımızdan teslim aldığımız bu emanet hazineyi ancak bu şekilde çocuklarımıza, torunlarımıza teslim edebilir ve yarınlara taşıyabiliriz.

Geliniz, biz beş-altı milyon insan, hep beraber, el ele tutuşarak tarihe süslü bir hediye hazırlayalım.

Buyurunuz, tarih sizi bekler. Ya kaybolmak ve yok olmak. Ya da yeniden ayağa kalkmak ve var olmak. Var olmak. Var olmak. Taze ve yeni bir yaşam için, masmavi bir umut için yeni bir başlangıç.


--------------------------------------------




1.1. Giriş: Kültür mirası olarak dil

2.1. Sağlıklı eğitimin ülke gelişmesindeki önemi

3.1. Çocuk ve gençlerde ruh sağlığının oluşmasında ana dilinin oynadığı rol...

3.2. Çocuk ve gençlerin kişilik gelişmesinde ana dilinin oynadığı rol

4.1. Globalleşen dünyada çok dilliliğin önemi

4.2. Ana dilinin önemi ve yabancı dilleri öğrenmede oynadığı rol

4.3. Çok dilliliğin okul ve iş hayatındaki önemi

5.1. Türkiye´de ve yurt dışında Zaza çocuklarının durumu

5.2. Çoğunluk ve azınlık dillerinin birbirlerine etkileri

6.1. Zaza Dili`nin, Türkiye´de ihtiyaç duyulan bölgelerdeki kreş ve temel

eğitim okullarında okutulması

6.2. Zaza Dili´nin, Türkiye`nin kreş ve okullarında okutulabilmesi için yasal

alt yapının oluşturulması





1.1. Giriş: Kültür mirası olarak dil



Dil olmazsa insanın, ister yazılı ister sözlü, düşündüklerini anlatması mümkün olmaz. Tarihte uygarlık yaratmış olan tüm halkların kültür miraslarını ancak onların dilleri aracılığıyla bizlere bıraktıkları eserlerden anlayabiliyoruz. Eğer Sümerler, Hititler ya da Mısırlılar, yarattıkları maddi ve manevi zenginliklerini taşlara ya da tabletlere dilleriyle yazmasalardı, bugün onların yaşamış olduklarından haberimiz bile olmazdı. Bu bakımdan dil bilgi birikimlerini günümüze taşıyan en önemli etkinliktir.



Bugün yediklerimiz, içtiklerimiz, ilaçlarımız, giyeceklerimiz; bunları üretmek için kullandığımız araçlar, metotlar, taktikler, inançlar v.s. nin çoğunun ilk biçimleri geçmişte bulunmuştur. Geçmişte yapılan irili ,ufaklı ne kadar buluş varsa, dil aracılığıyla günümüze gelmiştir. Dil aracılığıyla günümüze gelen bilgi birikimleri, çağın gereklerine ve çağın sundugu imkanlarla hergün daha da geliştirilmektedir.



Dil, bir halkın maddi ve manevi tüm bilgi ve tecrübe birikimlerini bünyesinde taşır. Eğer dil olmazsa bir halkın bize bırakabileceği birçok şey kaybolup gidebilir. Bu nedenledir ki, dünyanın herhangi bir köşesindeki herhangi bir halkın yarattığı bir dil ve o dilin bünyesinde barındırdığı birçok maddi ve manevi değer, eğer geniş düşünebilirsek tüm insanlık için bir kültür mirasıdır. Ülkemizde kaybolması planlanmış ve proğramlanmış tüm diller, eğer sahip çıkıp yaşatabilirsek hepimizindir. Zaza Dili de dahil bu diller kaybolursa, hepimizin kültür mirası kaybolacaktır demektir.



2.1. Sağlıklı eğitimin ülke gelişmesindeki önemi



Genel olarak Türkiye´de devlet siyasal dayatma ve yaptırımlarla eğitime ve öğretime yön verdirttiğinden, böyle bir eğitimle yetişen kuşaklar ruhsal ve sosyal yönden sağlıklı gelişmiyorlar. Özel olarak Zaza Halkı uzun dönemler çok acı çekti. Sistematik baskı ve kontrolle çifte asimilasiyona (Türk ve Kürt) tabii tutulduğundan ana dilini her ortamda konuşmaktan çekinir ve utanır duruma sokuldu. Halihazırda bu halk, asimilasyonla Türk ve Kürt kültür mantıklarının işleyişine tabii olmaya mecbur edilmeye çalışılıyor. Yabancı bir kültür mantığının işleyişine tabii olmak zorunda bırakılanların sosyal ve ruhsal bakımdan sağlıklı olmaları düşünülemez. Çekilen maddi ve manevi acılar, yalnız bir halkın dilini ve ortak aydiyetini öldürmez ve aynı zamanda o halktan arda kalanları hasta eder. Böyle özgürlükleri yok edilerek eğemene tabii edilmeye çalışılan insanlar, yaşadıkları ülkenin gelişmesinin önünde uzun vadede engeldirler.



Çocuk ve gençler için sağlıklı eğitim, insanlarımızın ana dillerini konuşup yazmalarına, kültürlerini yaşamalarına yasak ve engeller koyarak gerçekleşmez. Bu nedenlerden Türkiye´de eğitim sistemi yeniden düzenlenmelidir. Hangi dilden olursa olsun, vatandaşlarımızın ana dillerini öğrenme ihtiyacı, devletin eğitim kurumlarında karşılanmalıdır. Geçmişte yapılan hataların telafi edilmesine çalışılmalı; insanlar, dil ve kültürleriyle rehabilite edilmedirler. Ancak tüm insanlarımız, insanlık haklarına kavuşursa, ülkemize huzur hakim olur. İç huzuru olan bir ülkenin kalkınmaması için, doğal felaketler dışında hiç bir şey engel olamaz.



3.1. Çocuk ve gençlerde ruh sağlığının oluşmasında ana dilinin oynadığı rol



Ana dili, çocuk ve gençlerin sadece anne, baba ve diğer akrabalarıyla günlük beylik konularda konuşma ve anlaşmalarını sağlamaz. Ana dili, aile ve tüm akrabaların geçmişiyle (tarih) çocuk ve gençler arasındaki en önemli köprüdür. Bu köprü tahrip edilirse, şu andaki çocuk ve gençlik kuşağıyla yaşlı kuşağın birbirleriyle olan sosyal ve ruhsal ilişkileri bozulur. Diğer bir deyimle ana dilini konuşamayan çocuk ve gençlerin, ebeveynleri, akrabaları ve mensubu oldukları halkın tarihiyle ilişkisi kesilir. B. Akarsu´nun, “W. Humboldt´da Dil-Kültür Bağlantısı” kitabında: „Hayvan yüzyıllar boyunca konuşup yazamadığı içindir ki, hayvanın tarihi yoktur. Oysa insanı tarihsel yapan durmadan gelişmesi, dünyasını boyuna genişletmesi, yeniye açılması, yeniyi aramasıdır. Bunu sağlayan da insanın temel niteliği olan dili ve bu dili oluşturup geliştirme yeteneğidir.”, dediği gibi anadilini öğrenerek büyümeyen çocuk ve gençlerin tarihi olmaz. Kendi tarihini öğrenemeden büyüyen çocuk ve gençler yetişkin yaşa geldiklerinde, „Nereden geldim?” sorusunu er geç kendilerine soracaklardır. Birey bu soruya doyurucu cevap alamayınca zamanla sıkıntıya girebilecek, kendisiyle olması gereken iç barışı bozulabilecektir. İç barışı bozulan insan ruhi dengesizlikler geçirebilecek, topluma yararlı olması şöyle dursun çevresiyle uyum sağlamayarak topluma zararlı olabilecektir.



Ebeveynleri, akrabaları ve halkının kültürünü almayan ve dolayısıyla anlamayan çocuk ve gençler, her ne kadar eğemen dili konuşup yazabilseler de; mevcut pazar ekonomisini eğemen dilde kavrayarak maddi olarak zenginleşseler de, manevi olarak hep kendilerini fakir ve dolayısıyla ezik hissedeceklerdir. Bunlardan küçük bir azınlık maddi güce kavuşsa dahi, ana dilinden kopan halkın çoğu, o ülkenin fakirlerini oluşturacaktır. Maddi ve manevi fakirleşen kitle zamanla huzursuzluğunu ülke geneline taşıyarak, hem ülkenin huzurunu bozacak ve hem de gelişmesini engelleyecektir.



3.2. Çocuk ve gençlerin kişilik gelişmesinde ana dillerinin oynadığı rol



Her ülkenin çocuk ve gençleri, o ülkenin geleceği olarak kabul edilir. İsveçli yazar A. Lindgren´e göre, çocukların kişilikleri ilk beş yaşlarında biçimlenir. İlk beş yaşlarında ana diliyle büyüyemeyen çocuklarda mayalanan kişilik ileri ki yaşamında hem çocuğun kendi iç barışını bozabilir ve hem de ülkenin sosyal yaşamındaki ilişkilerini olumsuz etkiler.



Bu konuya dair uluslararası bilimsel çalışmalar, eğer çocuklar hayatlarının ilk yıllarından başlayarak ana dilini konuşup yazabilirlerse, ana dilinin kişiliklerinin gelişmesinde olumlu bir rol oynadığında hemfikirdirler. Tersine azınlık statüsüne itilmiş bir etnik grubun çocuklarının ana dillerini öğrenmeleri eğemen kültürce engellenirse, çocuklarda kişilik bozuklukları kaçınılmaz hale gelir. Kanada´nın Toronto Üniversitesi´nden J. Cummins: „Eğemen kesimce anadili aşağılanarak asimile edilen çocuk ve gençler, çağdaş eğitim hakkından yoksun bırakılıyorlar. Diğer yandan da anadili eksikliği, çocukların ebeveynleriyle iletişimlerini hasta hale sokar. Bu olumsuzluklar, gerek çocuk ve gerekse ebeveynleri için vahim sonuçlar “verhängnisvolle Folgen” doğurur.”, diyor.



Ülkemizde son 80 yıllık devlet politikası, Zaza kökenlilerin ana dillerini konuşma yazma özgürlüğünü yok etti. Devlet yaptırımları sonucu önemli bir kesim Zaza ana dilini konuşamaz hale sokuldu. Ana diliyle bağları kesilen birçok genç, itildiği kişilik bozukluğundan ötürü ülkemizin sosyal ve siyasal yaşamında olumsuz rol oynadı. Son 80 yıllık dönemde birçok değer ilk beş yaşlarında heder edildi.



4.1. Globalleşen dünyada çok dilliliğin önemi



Globalleşen dünyada insanların, karşılıklı birbirlerinin dillerinde kendilerini ifade etmeleri sadece ticari açıdan değil, bir bütün olarak kültürel bir alış verişi cazip hale sokmaktadır. Almanya´da son 30 yıllık öğretmenliğim esnasında, Alman çocuklarıyla yabancı kökenli çocukların kültürel olarak karşılıklı birbirlerinden öğrendiklerini, hiç bir okul veya üniversite proğramı bu kadar yapıcı ve bu kadar kısa zamanda çocuk ve gençlere veremez, diye düşünüyorum. Anadolu köylerinden Avrupa, Kanada, Avusturalya´ya göçertilen birçok insanımız, oralara dil ve kültürlerini taşırken, gittikleri ülkelerin kültürleriyle zamanla haşir neşir oldular ve birçok yeni şey öğrenerek ufuklarını genişlettiler. Böylesi ilişkilerin yanı sıra modern teknik ve medya sayesinde dünya insanlarının birbirilerine olan yabancılıkları gün geçtikçe azalıyor. Çok dilli eğitim her geçen gün daha da önem kazanıyor.



4.2. Ana dilinin önemi ve yabancı dilleri öğrenmede oynadığı rol



İyi bir bina yapabilmek için, öngörülen binaya göre nasıl ki sağlam bir temele ihtiyaç varsa, yabancı dilleri iyi öğrenebilmek için de iyi öğrenilmiş ana diline ihtiyaç vardır. Yani bir insan ana dilini iyi öğrenirse, yabancı dilleri daha çabuk ve doğru öğrenebilir.



J. Cummins, ana dili yardımıyla çocukların 2. dili (çoğunluğun, eğemen) çabuk ve doğru öğrenebilmelerini kolaylaştırdığına dair şu misali veriyor: „Azınlık çocukları, ana dilinde öğrendikleri kavram ve mantık becerilerini okulda çoğunluğun dilinde de kullanabilirler. Mesela, Ana dillerinde saat okumayı öğerenen çocuklar, öğrenenecekleri 2. dilde, yani genel okul dilinde saat konzeptini yeniden öğrenmek zorunda kalmazlar. 2. dilde sadece yüzeysel değişikliklerle saati okuyabilirler.”



Bu misalde olduğu gibi, ana dilini iyi öğerenmiş bir çocuk, ana diliyle öğrendiği kavram ve dil becerilerini, yeni bir dili öğrenmede kolaylıkla kullanabilcektir. Çocuk günlük yaşamında birçok kelime ve kavramın manasını, ana dilinde daha önce öğrenmiş olduğundan, sadece yeni dildeki karşılıklarını öğrenmesi gerekeceğinden işi kolaylaşacaktır. Bu şekilde ana dili çocuğa, 2. dili ve diğer yabancı dilleri öğrenmede önemli bir avantaj sağlayacaktır.



4.3. Çok dilliliğin okul ve iş hayatındaki önemi



Birden çok dili konuşup yazabilen çocuk ve gençler, devam ettikleri okulun sosyal hayatında kabul görür. Genel olarak sosyal yaşama uyum problemi olmayan çocuklar, okulda başarılı olurlar. Bu bakımdan çok dillilik öğrenciye yalnız okula uyumu kolaylaştırmaz, aynı zamanda dersleri en verimli şekilde takip etmeyi sağlar. Okulda öğrenilenlerin iyi diplomalarla belgelenmiş olması, meslek eğitimini de ilerideki iş hayatını da kolaylaştıracaktır.



Dünya giderek globalleştiğinden, çok dil bilen insanların kendi ülkesi dışında da iyi iş bulmaları, genel kültür ve refah düzeylerini yükseltmeleri mümkündür.



5.1. Türkiye´de ve yurt dışında Zaza çocuklarının durumu



„Zararın neresinden dönülürse kardır.”, atasözü tarihi siyasi hatalar için de geçerlidir. Öyle ki Türkiye´nin sosyal yapısı, iç barışı yakalamaktan hâla çok uzakta. İnsanlarımız, devletimizin geçmişte yaptığı siyasi hatalardan ötürü bugün de mağdur durumdadırlar. Birçok insanımız yanlış siyasetin oluşturduğu mağduriyetten Türkiye´de ve yurt dışında ruhsal dengesizlik içindedir. Eğer gelen iktidarlar, geçmişteki siyasi hataları yüceltip gelenek halinde devam ettirirlerse, insanlarımızın mağduriyeti de kuşaklar boyu sürüp gidecektir. Yanlış zihniyetler, insan haklarına saygı temelinde değişmezse, birçok insani değerimizin küçük yaşlarında telef edilmesi sürdürülecektir. Bu şekilde ülkemizin çağdaş, kalkınmış bir refah ülkesi olması mümkün olmayacaktır.



Zaza insanı, geçmişinden ötürü rehabilite edilmedir. Mevcut tarihi yanlış kanılar ve bu yanlış kanılarla birlikte Anadolu´daki çoğunluğun zihnine oturtulan önyargılar, medya ve okullar aracılığıyla sağlıklı proğramlar oluşturularak aydınlığa kavuşturulmalıdır. Etnik ve dini bakımdan homojen bir toplum yapma yanlışı ve sevdasından vazgeçilmelidir. İnsanlarımızın özlemini çektiği temel insan hakları, yasalarla güvence altına alınmalıdır. Temel insan haklarına saygılı olmak sözde kalmamalıdır.



Almanya´nın Duisburg şehrindeki Dersim Cemaatinin ricası üzerine, psikolog E. Schulz-Goldstein´in, Duisburg okullarında Zaza Dili´nin okutulması konusunda hazırladığı bilirkişi raporunda; „Ruhsal bunalımlarını terapi etmeye çalışırken bilincine ulaştığım Dersimli gençlerin Almanya´da hapishaneleri doldurmakta olduğuna inanıyorum. Öyle ki ana dili yasağı bu gençlerde anne ve babaya karşı sevgiyi öldürmüştür. Sevgi yokluğundan bu gençler uyuşturucu yardımıyla kendilerini “terapi” etmek mecburiyetinde olduklarına inanıyorlar. Bu gençlerin çoğunluğu, utanılası bu durumda “kendi başına otorite” havasında kırminelleşmektedir.”



Bugüne kadar Türkiye´de Zaza çocuklarına Türkçe tek seçenek olarak sunulmuştur. Oysa Türkçe hiç bir zaman Zaza çocuklardaki ana dili eksikliğini gideremez. Çünkü Türkçe Dili, Zaza halkının ruh halini, dili ve kültürünün yerini alamaz. Zaza Dili yasak olduğundan Türkçe´yle düşünmeye mecbur edilen çocuk giderek çıktığı kabuğa, yani ailesine, akrabalarına ve halkına yabancılaşır. Ailesi ve yakın çevresi Zaza Dili mantığıyla düşünmeye devam edeceğinden, kendi çocuğuyla anlaşmaları önce zorlaşacak ve giderek mümkün olmayacaktır. Zaza yeni kuşağıyla ebeveynlerinin birirlerini anlamamaları, zamanla tarafların karşılıklı hayal kırıklığına uğramasına neden olur. Erlangen-Nürnberg Üniversitesinden M. Schreiner, „Çok Dillilik ve Ana Dilinin Önemi” adlı makalesinde şu tesbiti ana dilinin eksikliğinin felaket sonuçlarını en iyi özetliyor: „Çocuğun ana dilinin aşağılanması aile içinde bölünmeye zemin hazırlar. Buna karşın eğitim sisteminde çocuğun ana diline yer verilmesi aile bölünmesini önleyerek, çok kültürlü bir yaşamın temelini oluşturur.”



Çocuk ve gençlerin, aile ve akrabalarıyla geçinememe ve topluma uyum sağlayamamalarının temel nedenlerinden biri de ana dili yokluğudur. Ana dilinin yokluğu nedeniyle çocuk ve gençlerde, anne ve babaya karşı sevgi zayıflayacağından zamanla ruhsal bunalımlar başlar. Ruhsal bunalımlar sonucu bireyin hayatı, seri olarak devrilen domino taşları gibi ard arda gelen uğursuzluklarla çıkmaza girer. Bu duruma düşen çocuk ve gençler, okul ve öğrenmeyi, kendilerini pozitif geliştirmeyi terk ederler. Bu çocuk ve gençler ya içlerine kapanarak “ruhsal özürlü” damgasını yer, ya da tersine çevrelerinde huzursuzluklar çıkararak giderek kriminelleşirler.



Türk Edebiyatı da ana dilini, ana sütü ile eşit seviyeye yüceltir. Hakikatten bebekleri ana sütüyle büyütmenin en sağlıklı yol olduğu konusunda tıp bilimi hemfikirdir. Ana sütü eksikliği nasıl ki bir takım hastalıklara kapı açıyorsa, ana dilinin eksikliği de çocuk ve gençlerde ruhsal ve sosyal bunalımlara yol açtığı, uzmanlarca uzun süreli yapılan gözlem ve araştırmalarla ispatlanmıştır. Ruhsal ve sosyal bunalımlardan ötürü yaşadığı topluma uyum sağlayamayan insanlar, hem kendilerine ve hem de çevresine zarar vereceklerdir. Yaşadıkları ülkede, kalkınma için üretime katılmadıkları gibi üretimin ve kalkınmanın önünde engel teşkil etmeye devam edeceklerdir. İşte bu nedenledir ki geçmişteki hatalardan bir an önce ders çıkarılarak, diğer temel haklar gibi insanlarımızın ana dili hakkı yasalarca geri verilmeli; devlet imkanlarıyla olumlu proğramlar geliştirilerek zararlar telafi edilmelidir.



5.2. Çoğunluk ve azınlık dillerinin birbirlerine etkileri



J. Cummins, „Çok Dilli Yetişen Çocuklarada Ana Dilinin Okul İçin Önemi”adlı makalesinde:: „Eğer bir çocuğun diline saygı gösterilmiyorsa, o çocuğa saygı gösterilmiyor demektir.” diyor. Bu sade sözün çok açık dile getirdiği gerçekten hareket ederek, ülke olarak çocuklara verdiğimiz kıymeti yeniden gözden geçirmeliyiz. Diğer yandan ülkemizde azınlık statüsüne itilmişlerin ana dilinin, çoğunluğun (eğemen) diline olumsuz etki edeceği yanlış kanısı eğemendir. Oysa bu konuda C. Beker, J. Cummins, T. Skutnabb-Kangas gibi araştırmacıların ortaya çıkardığı bilimsel veriler hiçte böyle olmadığını; ana dilini bilen bir çocuğun, çoğunluğun dilini hem çok çabuk öğrendiğini ve hem de kösteklemediğini, gelişmesine katkıda bulunduğunu ispatlamıştır.



Azınlığa itilmişlerin diline özgürlük verilir de okullarda okutulursa, aynı şekilde çoğunluğun dilinin de, azınlık dilini olumlu etkileyeceği de doğrudur.



J. Cummins: „Son 35 yılda yapılan 150´yi aşkın araştırma, Alman filozofu Goethe´nin, sözünü doğrulamaktadır.“, tesbitinde bulunuyor. Gerçekten bir insan dil karşılaştırmalarını ancak birden çok dili bildiğinde yapabilir. Sadece Türkçe bilen bir insanın, ikinci bir dil bilmediğinden, Türkçe Dilini bir başka dille karşılaştıramayacaktır. Bu insan, karşılaştırma yapamama eksiği nedeniyle kendi dilinin yasalarını anlayıp kavramakta güçlük çekecektir.



Zaza Dili dersleri, Türkiye´nin kreş ve okullarında okutulursa, bu dil derslerinin Türkçe´ye zararı olmaz. Faydası olur. Ana diliyle büyüyen Zaza çocuklar, Türkçe´yi hem çabuk öğrenir ve hem de iki dil arasında karşılaştırma yaparak dil yasalarını daha hızlı kavrar. Çocuklarımız, “ana sütü” gibi temiz ve helal olan ana diliyle büyürlerse, yalnız Türkçe´yi çabuk ve doğru öğrenmekle kalmazlar. Geçmişleriyle bağları kopmaz. Anne ve babalarına karşı sevgi ve saygıları zedelenmez. Dengeli bir ruhsal ve sosyal gelişme içerisinde büyüyeceklerinden asileşmezler. Okul, meslek eğitimi ve sonra iş hayatında başarılı olarak toplumumuza yararlı olurlar.



6.1. Zaza Dili`nin, Türkiye´de ihtiyaç duyulan bölgelerdeki kreş ve temel

eğitim okullarında okutulması



Frankfurt Üniversitesinden P. Schulz: „İnsan beyni birden çok dili aynı zamanda öğrenme yeteneğindedir. Bu gerçeği, ebeveynleri değişik diller konuşan çocuklar üzerinde yapmış olduğumuz araştırmalar sayesinde biliyoruz.”



Avrupa, bu gerçeği temele alarak yabancı kökenlilerin çocuklarına ana dillerinde ders imkanlarını çoktan sunmuş bulunuyor.



Ülkemizde de Zaza Dili gibi diğer Anadolu dilleri, devlet okullarında okutulma imkanına kavuşturulmalıdır. Ana dili Türkçe olmayan bu insanlar da vergi vermekte, askerlik hizmeti yapmaktadırlar. Devletimiz artık 1. sınıf vatandaş, 2. sınıf vatandaş ayırımı ve muamelesi yapmaktan vazgeçmelidir. Anadolu´nun tüm çocuklarına eşit derecede, 1. sınıf insan olarak saygı göstermelidir.



Eğer Zaza ailelerin çocukları, hakikatten 2. sınıf vatandaş olarak algılanmıyorsa, ihtiyaç duyulan bölge ve mahalelerdeki kreş ve okullarda bu çocuklara Zaza Dili derslerini alma imkanları sağlanmalıdır. Devletin desteğiyle her çocuğun, devlet okullarında ana dilini öğrenmesi yalnız Zaza Dili´ine tabii olanların dengeli gelişmelerini sağlamaz, aynı zamanda ülkemizin iç barışına hizmet eder. Avrupalıların, Kanadalıların ülkelerinde dillerimize göstermekte oldukları saygıyı, devletimiz de ülkemizin tüm dillerine göstermelidir. Ancak o zaman gerçekten çocuk haklarına, insan haklarına saygılı bir ülke olduğumuzu söyleyebiliriz.





6.2. Zaza Dili´nin, Türkiye`nin kreş ve okullarında okutulabilmesi için yasal

alt yapının oluşturulması



Zaza Dili´ni araştırıp geliştirmek ülkemize sadece yarar sağlar. Bu iş için yasal alt yapı oluşturma zaruriyeti vardır.



1. Avrupa Konseyi, 25 Temmuz 1977 tarih ve 77/486/EEC sayılı direktifinin 126 ve 127. maddeleri ve Avrupa İnsan Hakları Antlaşmasıyla Avrupa´da köken dillerinin okullarda okutulmasını yasal güvenceye bağlamıştır.



2. Alman Anayasasının 2. ve 3. maddeleriyle halihazırda Almanya´da yaşayan yaklaşık 30 küsür göçmen milletin çocukları, Alman okullarında ana dillerinde ders almaktadır.



3. Almanya´nin nufüs yoğunluğu bakımından en kalabalık eyaleti olan Kuzey Ren Vestfalia´daki yabancı kökenli ailelerin çocuklarının ana dillerinde ders almaları, a). Kuzey Ren Vestfalia Eyaleti Köken Dili Yönetmeliği, (21.12.2009) ve Kuzey Ren Vestfalia Eyaleti Eğitim Yasası 2 (10). Maddesi, b). Kuzey Ren Vestfalia Eyaleti Eğitim Bakanlığı Tebligler Dergisi (BASS 13-63-Nr.3 ve 12-05 Nr.5), c). Kuzey Ren Vestfalia Eyaleti Uyum ve Eylem Planı 8. maddesiyle yasal olarak güvence altına alınmıştır.



Türkiye de, Anadolu dillerinin devlet okullarında okutulmasını yasal güvenceye kavuşturmalıdır. Anayasal güvence sağlandıktan sonra, Zaza halkınının yoğun olarak yaşadığı bölge ve mahalelerdeki kreş ve ilköğretim okullarında Zaza Dili okutulmaya başlanmalıdır. Bu bölge ve mahalelerde bu işe uygun bazı kreş ve ilkögretim okulları pilot kreş ve ve pilot okul olarak seçilerek işe başlanmalı; zamanla ülke genelinde ihtiyaca göre kreş ve okulların sayısı çoğaltılmalıdır.



Bu tarihi iş için ana dili hakkının, bir insanlık hakkı olduğunu samimi kabul edebilen demokratik bir dünya bakışıyla devletin maddi ve manevi desteğine ihtiyaç vardır.



Eğer devlet, yerel dillere ülkemizin zenginliği olarak bakabilirse, halihazırda Zaza Dili´ni rahat konuşabilen insan potansiyeli mevcut olduğundan; elimizde yeterince Zaza Dil kayıtları bulunduğundan; bu iş için ders materiyalleri, kitap ve yayınlar giderek çoğalacağından, Zaza Dili rahat gelişebilecek, kaybolma tehlikesi ve tehdidi ortadan kalkabilecektir.



Son 30 yılda Avrupa´da yoğun Zaza Dili çalışmaları yapıldı. Bu çalışmalarla sözlü zengin olan Zaza Dili´nin yazılabilmesinin alt yapısı oluşturuldu. Zaza Dili´nde gazeteler, dergiler yayınlandı. İlk öyküler, masallar, romanlar, oyunlar, senaryolar yazıldı ve yazılmaya yayınlanmaya devam ediyor. Zazaca/Türkçe sözlükler yapıldı. Zaza Edebiyatı yazılı hale getirildi. Diller bilimi ışığında, Zaza Dili´nin grameri Zazaca/Almanca ve Zazaca/Türkçe yazıldı.

Şu anda Zaza Dili´nin okutulması için lazım olan ders materiyalleri az olmasına rağmen, kreş ve okullarda işe başlamak için yeterlidir. Ben, ilkokullarda okutulmak üzere 1., 2. ve 3. sınıflar için Zazaca okuma ve yazma ve on cıvarında resimli çocuk kitabını yayına hazırlamış bulunuyorum. Eğer devlet yeşil ışık yakıp bu işe maddi ve manevi destek verebilirse, şüphesiz ders kitaplarının sayısı ve kalitesi zamanla artacaktır.



Zaza Dili´nin ülkemizin eğitim kurumlarında okutulabilmesi için, devletimizden sonra Tunceli ve Bingöl Üniversitelerimize en büyük işler düşüyor. Bu üniversitelerimizde Zaza Dili ve Edebiyatı Enstitüleri ve Fakülteleri açılarak öğretmenler yetiştirilmeli, müfredat proğramları hazırlanmalıdır.



Devlete, üniversitelerimize ve hepimize iş düşüyor. Çünkü hepimiz aynı botun içindeyiz.



***



KAYNAKÇA



Akarsu, B., „Wilhelm Von Humboldt´da Dil – Kültür Bağlantısı“, 2.baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 1984, s.113



Baker, C., „A parentsû and teachersû giuide to bilingualism”, Clevedon, England, 2000



Cummins, J., „Die Bedeutung der Muttersprache mehrsprachiger Kinder für die Schule”, Universität Toronto/Kanada, 2000, www.laga-nrw.de/.../cummins_bedeutung_der_muttersprache.pdf



Gogolin, I., Neumann, U., „Schulbildung für Kinder aus Minderheiten in Deutschland 1989-1999“, Waxmann Münster 2001



Gündüzkanat, K., „Die Rolle des Bildungswesens beim Demokratisierungsprozeß in der Türkei unter besonderer Berücksichtigung der Dimli (Kirmanc-,Zaza Ethnizität”Lit Verlag Münster 1997



Kalpaka, A., „(Erst-)Sprache - Muttersprache - Zweisprachigkeit ”, www.migrationboell.de/.../Kalpaka_Sprache_1997



Lindgren, A., „Niemals Gewalt” Alman Yayıncılar Birliğinin kendisine verdiği “Barış Ödülü” töreninde yaptığı konuşma, 1978 Frankfurt NRW, „RdErl. d. Ministeriums für Schule und Weiterbildung vom 21.12.2009 (BASS 13-61 Nr. 3)“



NRW, „RdErl. d. Ministeriums für Schule und Weiterbildung vom 21.12.2009 (BASS 13-61 Nr. 3)“



Pamukçu, F. „Gramerê Zazaki“, Tij Yay. Ist. 2002



Schreiner, M., „Mehrsprachigkeit und die Bedeutung der Muttersprache“ ,Universität Erlangen-Nürnberg www.regierung.niederbayern.bayern.de/.../v8_21_schreiner.pdf



Schulz-Goldstein, E., „Gutachten zur Vorlage beim Schulamt in Duisburg“, Berlin 2011



Schulz. P., „Interviev mit J. Friedmann”, Der Spiegel 10/2011



Selcan, Z., „Zaza Dili ve Zaza Sorunu“ (10.10.2010 da Mannheim/Almanya’da Zaza Kültür Gecesinde yaptığı konuşma metni), http://www.crecon2.bplaced.net/images/stories/ZazaDili.pdf



Selcan, Z., „Grammatik der Zaza Sprache“, W&T Verlag, Berlin 1998;



Skutnabb-Kangas, T., „Linguistic genocide in education-or worldwide diversity and human rights?“ Mahwah, Niederland 2000


--------------------------------------------------




Deutsch - Englisch - Nordkurdisch (Kurmanci) - Zentralkurdisch (Sorani) - Persisch - Zazaisch

Ich mache - I make - Ez dikim - Min dekem - Man mikonam - Ez keno
Ich gehe - I go - Ez terim / diçim - Min terem / deçem - Man miram - Ez şono
Ich komme - I come - Ez teme - Min tema - Man miam - Ez eno...
Ich esse - I eat - Ez dixwim - Min dexwem - Man mixoram - Ez weno
Ich gebe - I give - Ez didim - Min dedem - Man midam - Ez dano
Ich nehme - I take - Ez digirim - Min degirem - Man migiram - Ez ceno
Ich sehe - I see - Ez dibînim - Min debînem - Man mibinam - Ez veneno
Ich will - I want - Ez dixwazim - Min dexwazem - Man mixam - Ez wazeno
Ich weine - Ez digrim - Min degrem - Man gerey mikonam - Ez berbeno
Ich habe Angst - I have fear - Ez ditirsim - Min detirsem - Man mitarsam - Ez terseno
Ich weiß - I know - Ez dizanim - Min dezanem - Man midanam - Ez zaneno
Das - This - Ev- Ew - ? - No / Na / Ina
Wann - When - Kenge- Kengjiye - Key - Key
Ich bin hungrig - I am hungry - Ez birçime - Min berçima - Man gorosname - Ez veşano
In meinem Haus - In my house - New/Li Mala min - Malem - Dar malê/xunê man - Çeyê/Keyê mın der

Deutsch - Englisch - Nordkurdisch (Kurmanci) - Zentralkurdisch (Sorani) - Persisch - Zazaisch

Ich - I - Ez / Min - Min - Man - Ez / Min
Du - You - Tu - To - To - Tu
Er/Sie/Es - He/She/It - Ew - Ew - Un - O/A
Wir - We - Em - Eme - Ma - Ma
Ihr - You - Hûn - Ewe - Şoma - Şıma
Sie pl. - They - Ewan - Ewan - Uhnah - Ê

Meins, mir, mich - Mine, me Min - Min - Man - Min
Deins, dir, dich - Yours, you - Te - To - To - To
Unsers, uns, uns - Our, us - Me - Eme - Ma - Ma
Euers, euch, euch - Your - We - Êwe - Şoma - Şıma

Deutsch - Englisch - Zazaisch - Kurdisch - Belutschisch - Persisch

Sehen - See - di-;vênıt- / vên- - dit- / -bin- dit- / gind- did- / -bin-
Sagen - Say - vat- / va- - got / -bêj- - guşt / guş - goft / -gûy-
Kommen - Come - ame- / ye-/ê- - hat- / -ê- - a-kt- / ây- - âmed / -ây-
Waschen - Wash - şüt- / şü;şıw- - şıst- / -şo- - şuşt- / şod- şost- / -şûy-
Verkaufen - Sell - rot- / roş- - frot- / -froş - şawaxta- / şawaşk - forûxt- / -frûş-
Hören - Hear - eşnawıt-, eşna / eşnaw- - -(bı)hist- / (bı)hiz- işkut- / işkan- - şenid- / -şınev-
Kaufen - Buy - herina- / herin - -kırri- / kırr- - (gir- ) xerid- / -xer-
Lachen - Laugh - huyiya- / huyi- - keni- / -ken- kandit- / kand - xendid- / -xend-
Fließen - Flow - rêca- / rêc- - rêt- / -rêj - rêtk- / rêç - rixt- /- riz-
Sieden - Simmer - gıriya- / gıri- - kelin- / -kel- - grâst- / grâd- cûşid- / -cûş-
Wissen - Know - zanıt-;zana- / zan- zanin- : -zan- - zant- / zân- dânıst- / -dân-
Essen - Eat - werd- / wer- - xwar- / -xw- - ward- / war- xord- / -xor-

Tiernamen

Deutsch - Englisch - Zazaisch - Kurdisch - Belutschisch - Persisch
Ochse - Ox - Ga - Ga - Gok - gâv
Esel - Donkey - Her - Ker - Har - Xer
Ziege - Goat - Bıze - Bızın - Buz - Boz
Schaf - Sheep - Miye (mêşın) - Mi - Mêş - Miş
Wolf - Wolf - Verg - Gur - Gwark/gurk - Gorg
Igel - Cüce/juje - Juji - Caduk - cûce-tiği
Maulwurf - Mole - Herremuşk - Kherremuşk - ? - xermuşk
Maus - Mouse - Merre - Mışk - Muşk - Mûş
Fuchs - Fox - lüwe - rovi - ? - rûbâh

Farben

Deutsch - Englisch - Zazaisch - Belutschisch - Kurdisch - Persisch
Weiß - White - Sıpê - Ispet - Sıpi - sıfid
Schwarz - Black - Siya - Syâh - Reş Siyâh
Rot - Red - Sur - Suhr Sor - Sorx
Gelb - Yellow - Zerd - Zard Zer - Zerd
Gold - Gold - Zerrn(ên) - Zarri (suneri) - Zêr(in) - zerr(in)
Silber - Silver - Sêm(ên) - çandan - Ziv(in) - Sim(in)
Grün - Green - Kesk - şinz - Kesk Sebz
Blau/Grün - Blue/Green - Khewe/Kıho (hewz) - sabz/sawz - şin - âbi
Grau - Grey - Gewr - Sabz - Gewr - Xâkısteri

Einige Vokablen

Deutsch - Englisch - Zazaisch - Belutschisch - Kurdisch - Persisch
Unten - Down- cêr - çêr - jêr - zir
Frau - Woman - ceniye - can - jın - zen
Berühren - affect - (ro)vitene (vic- ro) - gêcag - bıjêr- - bixten (biz-);eleg kerden
Tag - Day - roce - rôç - roj - rûz
Leben - Life - cewiyaene - ciyag - jiyan - zisten
Hoch - High - berz - burz - bılınd - bolend
Werfen, lassen - Throw, leave - eşt- (erz-) - işt- (killag) - hêşt- (hêl) - hışt (hıl)
Herz - Heart - zerri - dıl/zirdê (edebiyat) - dıl - dıl
Jahr - Year - serre - sâl - sal - sâl
Schwester - Sister - wae - gwahâr - xweh/xwışk - xâher
Wollen - Will - waştene - lôtag (hint.) - xwestın - xâsten
Süss, wohl - Fine - weş - waş - xweş - xoş
Fallen (Gegenwarts-Stamm) - Down-Fall kew- - kap- - -kev- - -oftâd- (-keb-)

Infinitive...

Deutsch - Englisch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch

Öffnen - Open - Rakerdene - Vekirin - Bâz kärdän
Bringen - Bring - Ardene - Anin - Âvärdän
Lesen - Read - Wendene - Xwandin - Xândän, xundän
Sprechen - Speak - Qesey Kerdene - Qise/Dang/Axaftin kirin - Härf zädän
Sagen - Say - Vatene - Gotin - Goftän
Gehen - Go - şiyaene - çun - Räftän
Kommen - Come - Amaene - Hatin - Âmädän
Melken - Milk - Ditene - Dotin - Duşîdän
Sitzen - Sit - Roniştene - Runiştin - Neşestän
Wählen - Choose - Weçinitene - Helbijartin - Vär çîdän/Bär çîdän

Zahlen
Deutsch - Englisch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Eins - One - Yew/Jew - Yek - Yek
Zwei - Two - Dı - Du - Do
Drei - Three - Hire - Se - Se
Vier - Four - çar - çar - çähâr
Fünf - Fife - Phonc - Penc - Pänc
Sechs - Six - Ses - şeş - şeş
Sieben - Seven - Hawt - Heft - Häft
Acht - Eight - heşt - heşt - häşt
Neun - Nine - New - Neh - Noh
Zehn - Ten - Des - Deh - Däh
Zwanzig - Twenty - vişt - bist - bîst
Dreisig - Thirty - Hiris - Si/Sih - Sî
Vierzig - Fourty - çewres - çel - çehel
Hundert - Hundred - Se/Sed - Sed - Säd
Tausend - Thousand - Hazar - Hezar - Häzâr

Allgemeine Vokabel

Deutsch - Englisch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Auge - Eye - çim/çism - çav - çeşm
Ohr - Ear - Gos/goş - Guh - Guş
Augenbraue - Brow - Buri - Biru - äbru
Arm - Arm - Boji/Bazi/Qol - Mil/Bask/Pil - Bâzu
Dieb - Thief - Dizd - Diz - Dozd
Feuer - Fire - Adir - Agir - Âtäş
Schritt - Walked - Game - Gav - Gâm
Name - Name - Name - Nav - Nam/Esm
Nacht - Night - Sewe/şewe - şev - şäb
Weizen - Wheat - Genim - Genim - Gändom
Brücke - Bridge - Pird - Pir - Pol
Dorf - Village - Dewe - Gund - Rustâ/De
Ja - Yes - Ya/Heya/Ee - Ere/Here/Bele - Âre/Bäle
Nein - No - Ne - Na/No - Näh/Xeyr

Viele Vokabel

Deutsch - Englisch - Zazaisch - Kurdisch
Weinen - Cry - Bermayiş - Girin
Mund - Mouth - Fek - Dev
Hunger - Hunger - Veyşan - Birçî
Öffnen - Open - Akerdiş - Vekirin
Runterlegen - Put down - War kerdiş - Ber bi jer kirdin
Abend - Evening - Şan - Evar
Stirn - Forehead - Çare - Enî
Cousine - Cousin - Dedkeyna - Dotmam
Cousin - Cousin - Deza - Pismam
Mutter - Mother - May/Day - De/Day
Hinten - In the back - Dim - Paş
Freund - Friend - Embaz/Hawal - Heval
Birne - Pear - Miroy - Hurmî
Pferd - Horse - Estor/Hestor - Hesp
Mond - Moon - Aşmi - Hîv
Fuß - Foot - Ling - Pî/Pe
Gleich - Similarly - Zey - Wek
Flüssiges Joghurt - Liquid yogurt - Do - Dew
Separat/Eigen - Separately - Ciya - Cude
Sich trennen - Separate - Abiryayiş - Ji hev cude kirin
Vater - Father - Pi/Baw - Bav
Mandelbaum - Almond tree - Vamer - Dara behiva
Mandel - Almond tree - Vami - Bihîv
Fluch - Curse - Zewt - Nifir
Aufseher/Bewacher - Custodian - Qolçi - Bekçî
Sattel - Saddle - Miyane - Pişt
Ein Stück - A piece - Leteye - Parçekî
Nase - Nose - Zinci/Pirnike - Poz
Messer - Knife - Kardi - Ker
Lass es! - Leave it! - Berde!
Lassen - Leave - Veradayiş - Berdan
Geizig - Stingy - Kojo - Çikoz/Destgirtî
Matsch/Schlamm - Mud - Linci - Celb, herî, mule
Rufe! - Call! - Veyndi! - Banke!
Schnell - Fast - Rew - Zu
Abheben - Take off - Antiş - Kişandin
Drehen - Turn - Açarnayiş - Vegerandin
Bereich - Range - Çorşme - Dor
Socke - Sock - Puçik - Gore
Stock - Stick - Çuwe (şeft) - Ço
Tropfen - Drip - Dalpa - Dilop
Trommel - Drum - Niqara - Def
Ändern - Change - Virnayiş - Guhartin
Mühle - Mill - Ariye - Aş
Depp/Irrer - Mad - Xint/Xex - Dîn/Şet
Übriger/Anderer - Remaining - Abini - Yadin
Nähe! - Sew - Biderzi! - Bidiru!
Nähen - Sew - Deştiş - Dirutin
Knie - Kneels - Saqe (çaqe) - Çok
Weber - Weave - Çilag - Karkere tevne
Schwein - Pig - Xoz - Berez
Frost - Frost - Piren - Kiras
Bleib! - Remain! - Vindi! - Bise!
Anhalten - Stop - Vinderdiş - Sekinandin
Wand - Wound - Des - Duwar
Knopf - Button - Zirar (gocak,mak) - Bişkov
Hochzeit - Wedding - Veyve - Dawet
Gestern - Yesterday - Vizer - Duh
Komm zurück! - Turn back! - Ageyri! - Vegeri!
Tür - Door - Keber/Çeber - Xwar
Apfelbaum - Apple tree - Sayer - Dara seva
Gatte - Husband - Camerd - Peya, mer
Haus - House - Ban, Keye/Çeye - Xani, Mal
Dämmerung - Dawn - Sodir - Berbang, Şefeq
Spät kommen - Late come - Berey ameyiş - Dereng hatin
Es vergeht - It passes - Ravereno - Derbas dibe
Überqueren - Cross - Raverdiş - Derbas bun
Braut - Bride - Veyv - Buk
Hirsch - Deer - Kozpez - Pezkuvî
Herumführen - Lead around - Çarnayiş - Gerand
Geht - Goes - Şino - Diçe
Sonne - Sun - Tiji (tinc) - Roj
Taube - Deaf - Bewran - Kevok
Erscheinen - Appear - Asayiş - Xwane,Xuya kirin
Bringen - Bring - Berdiş - Birin, dibin
Volk - People - Şar - Gel
Schaufel - Shovel - Hiwe - Ber
Inhalt - Contents - Teyestey - Naverok
Fein - Finely - Tenik - Zirav
Stupsen - Nudge - Tot (temdayiş) - Kut kirin
Aufheben - Waive - Hewadayiş - Rakirin
Burg - Castle - Diz - Kel (Kela)
Mischen - Mix - Şaneynayiş - Tevhev kirin
Kampf - Fight - Lej - Şer, Pevçun
Melone - Melon - Beşila - Kelek (Qavun)
Schwiegermutter - mother-in-law - Vistewra - Xezur
Kratzen - Scratch - Aşanayiş - Kolandin
Schneiden - Cut - Bibirni - Jeki
Landen - Land - Anişt - Danin
Schmusen - Smooch - Peşyayiş - Hembez kirin
Erbrechen - Vomit - Viritiş - Verişin
Lamm - Lamb - Verek - Berxik
Dorfmensch - Village Human - Dewic - Gundî
Schwert - Sword - Şemşer - Şur
Magen - Stomach - Pize - Zik
Wie? - How? - Senin? - Çawa?
Was sagt er? - Which he says? - Se vano? - Çi dibeje?
Was hat er gesagt? - What did he say? - Se va? - Çi got?
Soviel - As much - Héndiki - Hoqasa
Holz - Wood - Koli - Ezing
Sein - Be - Biyayiş - Çebun
Kann sein - Can be - Beno - Dibe
Von ihr - Of her - Ay ra - Ji wi
Grass - Gras - Vaş - Giya
Mittag - Noon - Dihir - Nîvro
Übermorgen - Day after tomorrow - Birro - Du sibe
Messen - Measure - Peymitiş - Pîvan
Ön - In front - Verni - Peşî
Finger - Finger - Gişt, ingişt - Tilî (beçî)
Sontag - Sunday - Kire - Yekşem
Sirup - Syrup - Rib - Dims, mot
Fenster - Window - Teqa (şibak) - Baca, Pencere
Backen - Bake - Pewtiş - Pişirandin
Morgen - Tomorrow - Şewra - Sibe
Bart - Beard - Erdiş - Rî
Verstecken - Hide - Nimitiş - Veşartin
Stroh - Straw - Simer - Ka
Überziehen - Cover - Rakerdiş - Raxistin
Herbst - Autumn - Wesar - Payîz
Vertrauter - Familiar - Waşti - Dergisî
Stein - Stone - Si (kerra) - Kevir
Gott - God - Homa/Heq - Xuda, xwede
Hase - Rabbit - Arweş - Keroşk
Hahn - Cock - Kerg - Mirîşk
Schweiß - Sweat - Ariq - Xuydan
Sammeln - Collect - Arekerdiş - Berev kirin
Sich versammeln - Meet - Arebiyayiş - Kombun,bervbun
Rasur - Shave - Taşitiş - Kurkirin
Musik - Music - Der (deyr) - Stran
Aufwachen - Wake up - Aya biyayiş - Şîyar bun
Lang - Long - Derg - Direj
Frieren - Freeze - Cemidyayiş - Qerisandin
Traube - Grape - Engur - Tirî
Es gibt - It is - Esto - Heye
Schlagen- Strike - Pirodayiş - Ledan
Regen - Rain - Yaxir, varan - Baran
Zünden - Ignite - Acivinayiş, Veşnayiş - Pexistin, Şewitandin
Lecken - Lick - Leseyiş - Dilese
Brennen - Burn- Veşayiş - Şewitîn
Wunde - Wound - Dirbet - Brin
Polster - Pad - Balişna - Balîf
Schreiben - Write - Nuştiş - Nivîsandin
Text - Text - Nuşte - Nivîs
Kneten - Kneat - Alawitiş - Hevîr çekirin
Es gibt nicht - Its not - Çino Tune
Schwimmen - Swim - Asnaw - Ajne
Blitz - Lightning - Virso - Brusk
Stern - Star - Estare - Sterk
Zerreissen - Tear up - Dirnayiş - Qetandin

Satzbildungen....

Deutsch - Zazaisch - Kurdisch
Satzform - Viraştena ristan - Çekirina hevokan
Sie ist meine Schwägerin. - Birarcinya min a. - Jina bire min e.
Mit deinen Schmerzen - Bi eşane to ya - Tev eşa te
Was liest du ? - Çiçi wanene? - Çi dixwini?
Dein Tropfen von deinem Blut - Dirope goni ya to ra - Dilopekî ji xwîna te
Von den Freunden - Enbazan ra - Ji hevalan
Spiele das ab! - Ey /ay bitiri! - Wîya dizi ke!
Ich komme von den Gipfeln der Berge runter - Ez koyan ser ra yena war - Ez ji sere çiyan teme xwar.
Ihr seid gekommen ? - Şima amey? - Hun hatin?
Was werdet ihr essen? - Şimaye çiçi wene? - Hun çi dixwin?
Wohin geht ihr? - Şimaye şine koti? - Hun diçin ku?
Wo gehst du? - Şine koti? - Di çi ku?
Es hat mein Blut erwärmt - Goniya mi kerdi germ - Xwîna min germ kir
Wir werden gehen - Ma ye şire - Em e herin.
Von jetzt an - Nika ra - Ji nuha ve
Wer ist der, der kommt? - O kamo yeno? - Ew kîye te
Er ist zu Fuß gegangen - Pay şi - Bi pe çu
Zusammen - Pe di - Bi hevra
Was macht dein Vater? - Piye to seken o? - Bave te çi dike?
Was machst du? - Sekene? - Çi diki?
Wie gehts dir? - Senine? - Çawayi?
Woher kommst du? - Ti ye koti ra yene? - Tu ji ku te?
Neben dir - To heti - Cem te
Wie ich schon sagte - Zeki mi va - Wek min got
Von ihnen - Ina ra - Ji wana
Was machen sie? - Ina ye sekene? - Ew çi dikin?
Ich bin nicht hungrig - Ez veyşan niya. - Ez ne birçime.

Präsens

Das Präsens in Zazaisch wird im Gegensatz zu Kurdisch und Persisch wie in vielen kaspischen Sprachen gebildet. Zuerst kommt der Wortstamm, dann die Präsens-Silbe "en"/"an" und danach das "bin". In Persisch und Kurdisch hingegen kommt der Worstamm in die Mitte, während die Präsens-Silbe am Anfang ist.

Zazaisch - Präsensbildung: Ez worstamm-en-o
Kurdisch - Präsensbildung: Ez/Min di-wortstamm-im
Persisch - Präsensbildung: Man mi-wortstamm-am

Beispiel:

Bike, Bide (Mache, Gebe...im Imperativform in Zazaisch, Kurdisch und anderen nordwestiran. Sprachen gleich)

Umsetzung in die Gegenwart:
Deutsch - Englisch - Zazaisch - Kurdisch
Ich mache - I make - Ez k-en-o - Ez/Min di-k-im
Ich gebe - I give - Ez d-an-o - Ez/Min di-d-im

Es ist klar, dass eine Kommunikation zwischen Zaza und Kurdisch-Sprecher so schlicht unmöglich wird, auch wenn die Worstämme manchmal gleichen westiranischen Ursprungs sind.

Präpositionen - Vergleich zwischen Zazaisch, Kurdisch und Persisch:

In, im etc.

Deutsch:
in...
Ich bin im Haus

Zazaisch:
.... de(r)
ez çe dero (ez ke dira)

Kurdisch:
li..., di ...de
ez/min li mal im

Persisch:
där.., tu...
där xâneyäm (tu xuneam)

Von

Deutsch:
von...
Von Dersim

Zazaisch:
.... ra
Desimi ra

Kurdisch:
ji ...
ji Dersime

Persisch:
äz ...
äz Dîrsem

Verneinung im Präsens

Im Präsens wird in allen iranischen Sprachen meist in gleicher Form verneint, nämmlich mit dem Präfix "Ne" vor dem Verb.

Deutsch - Englisch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Ich sehe nicht - I dont see - Ez neveneno - Ez/Min nabînim - Män nemîbînäm

Manche Sätze

Deutsch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Ich sehe eine Frau - Ez ceniye veneno - Ez/Min jin dibinim - Män zän mîbînäm
Ich sehe die Frau (da) - Ez a ceniye veneno - Ez/Min we jine dibinim - Män ân zän râ mîbînäm
Ich sah eine Frau - Mi ceniye diyo - Min jin dit (di) - Män zän dîdäm

Kurze Sätze

Deutsch - Englisch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Wir kamen - We came - Ma ameyme - Em hatin - Mâ âmädîm
ihr kamt - you came - şima amey - hun hatin - şomâ âmädîd

Weitere Sätze

Deutsch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Schönes Mädchen - çeneka rindeke (keyneka rindeki) - keçika (qiza) xweşik - doxtäre qäşäng
Schöner Junge - Laako rindek (lajeko rindek) - lawe/kurre xweşik - pesäre qäşäng
Kranke Kinder - domane (qeçe) neweşi - zaroyen nexweş - bäççehaye märîz (nâxoş)
Ein schlechter Ort - cae de xiravin (cae do xirabin) - ciheki xirab - câyî xärâb
Dein kleiner Bruder - birae tüyo qiz - biraye teye piçuk - bärâdäre kuçeke to

"Wenn", "Sollen"

Deutsch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Machen - kerdene (ker-) - kirin (k-) - kärdän (kon-)
Wenn ichs mache - ez ke bikeri (bikera) - ez/min ko (ku) bikim - män ke bokonäm
Wenn dus machst - ti ke bikere - tu ko biki - to ke bokonî
Wenn ers/sies macht - o/a ke bikero - ew ko bike - u ke bokonäd (bokone)
Gehen wir! - şime! - herin! - berävîm (berîm)!
Sollen wir gehen? - şerime ? - em herin ? - berävîm (berîm) ?

Lautverschiebungen

In Kurdisch fallen die Lautverschiebungen sehr unterschiedlich aus, während Kurdisch viele südwestiranische Lautverschiebungen durchgemacht hat, blieb Zazaisch davon verschont.

Nordwestiranisch: -S-, Südwestiranisch : -H-

Deutsch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Zehn des - deh - dah
Frühling - wısar - bıhar - bahâr

Nordwestiranisch: -Z-, Südwestiranisch : -D-

Deutsch - Zazaisch Kurdisch - Persisch - Belutschi
Wissen - zanıtene - zanin - dânestân - zanag
Herz - zerri - dıl - del - zird
Schwager - zama zava dâmâd zamad

Nordwestiranisch: -B-, Südwestiranisch : -D-

Deutsch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Tür - (kê-)ber - der - dar
(der) andere - bi(n) - di(n) - digar

Nordwestiranisch: W-/H- , Südwestiranisch : -XW-/X-

Deutsch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Lesen - wendene - xwendın - xândan
Wollen - wastene - xwestın - xâstan
Essen - werdene - xwar(d)ın - xordan

Nordwestiranisch: -RZ-, Südwestiranisch : -L-

Deutsch - Zazaisch - Kurdisch - Persisch
Hoch - berz - bılınd - boland
Milz - seperz (serpez) - sıpıl - seporz*
Jahr - serre - sal - sâl
Vierzig - çewres çı(h)ıl çehel

*wurde vom Nordwestiranischen übernommen

Der Ausdruck "Ich gehe" in vielen iranischen Sprachen:

Zazaisch: ez şınan / ez şonan / ez sonan
Herzeni: man şedam
Taleşi: az şedam
Gileki: man şûnem
Semnani (Aft.): a şenni
Sangsari (Semn.): a şundi
Persisch: man mîravam
Leki: me maçem
Kurdisch: ez/mın dıçım
Central Dailect-Xuns.: mon eşşân
CD-Mhll.: mun ätşon
Gorani: mın mılu
Tâti: az meşem

--------------------------------------

Ana Sayfa : >>>>>  http://zazaedebiyati.tr.gg/

Sayfa - 3 : >>>>>  http://zazaedebiyati.tr.gg/sayfa_9.htm

Sayfa - 5 : >>>>>  http://zazaedebiyati.tr.gg/sayfa_11.htm

Bugün 37302 ziyaretçikişi burdaydı!
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol